Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Müasir dünya bizi davamlı olaraq başqaları ilə əlaqədə olmağa məcbur edir. Sosial şəbəkələr, messengerler, telefon görüşləri... Biz heç vaxt təklikdə deyilik. Amma paradoks budur. Bu qədər əlaqəli olduğumuz bir dövrdə özümüzü heç vaxt bu qədər tənha hiss etməmişik.

Tənhalıq və təklik fərqli anlayışlardır. Təklik əslində fiziki vəziyyətdir, ətrafında heç kimin olmaması. Tənhalıq isə psixoloji vəziyyətdir, daxili boşluq hissi. İnsan minlərlə insanın arasında ola bilər, amma özünü tənha hiss edə bilər. Və indi əsas sual yaranır: tənhalıq pisdirmi?

Qərb fəlsəfəsində uzun müddət tənhalıq mənfi fenomen kimi qəbul edilirdi. Aristotel deyirdi ki, insan sosial varlıqdır, cəmiyyət xaricində yaşaya bilməz. Amma XX əsrdə eksistensializm meydana çıxdı və tənhalığa yeni mənada yanaşdı. Heidegger yazırdı ki, insan "dünyaya atılmışdır" biz bu dünyaya öz istəyimizlə gəlməmişik, sadəcə buradayıq. Və bu fundamental tənhalıqdır. Heç kim bizim yerimizə ölə bilməz, heç kim bizim yerimizə təcrübə yaşaya bilməz. Deməli, tənhalıq insan varlığının əsas şərtidir.

Amma bu məhkumluq deyil, azadlıqdır. Çünki tənhalıqda biz özümüzlə üz-üzə qalırıq. Başqalarının rəyləri, cəmiyyətin gözləntiləri, sosial maskalar bunların hamısı aradan çıxır. Və biz əsl özümüzlə görüşürük.

Rilke, böyük alman şairi, gənc bir şairə məktubunda yazırdı: "Tənhalıq sənin ən böyük xəzinəndir. Onu qoru. Tənhalıqda sənət doğulur". Və bu doğrudur bütün böyük əsərlər tənhalıqda yaranıb. Dostoyevski Sibirdə sürgündə "Cinayət və cəza"nı yazırdı. Kafka gecələr, hamı yatandan sonra yazırdı. Frida Kahlo xəstə yatağında, təklikdə özünü kəşf etdi.

Tənhalıq bizi özümüzlə qarşılaşdırır. Və bu qarşılaşma qorxuludur. Çünki biz öz içimizdəki qaranlığı görürük, qorxularımızı, komplekslərimizi, zəifliklərimizi. Ona görə də insanlar tənhalıqdan qaçır. Televizoru açırlar, telefonla oynayırlar, hər hansı bir səs-küylə özlərini məşğul edirlər. Amma tənhalığı qəbul etməyi öyrənən insan böyük güc qazanır. O, artıq başqalarının təsdiqinə, diqqətinə, rəyinə ehtiyac duymur. O, özü ilə dostdur. Və bu, ən böyük azadlıqdır. Nitşe yazırdı: "Mən tək qaldım və öz-özümlə yaşamağı öyrəndim. İndi özümlə yaşamaq mənə ən böyük xoşbəxtlik verir".

Deməli, tənhalıq nə yaxşıdır, nə də pisdir. Tənhalıq əslində bir güzgüdür. O, bizi olduğumuz kimi göstərir. Və bu güzgüyə baxmaq cəsarət tələb edir. Amma bu cəsarəti göstərən insan özünü tapır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.11.2025)