Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Deyirlər, ağıllı insan gözləməz. Amma mən metroda saatlarca oturub ağıllı insan anlayışına bir az düzəliş etdim. Çünki bəzən insan ağıllı olmur, ümidli olur. Bu, bir az fərqli səfehlik növüdür. İçində "əşi, bəlkə indi düşdü" deyə-deyə hər gələn qatarı qaşlarını çataraq izləyirsən, amma düşən yenə də təkərlərin tozudu.

Bir də var, içində teatr oynanır. Əlində bilet yoxdu, səhnə sənlik deyil, amma baxırsan, gözləyirsən ki, bəlkə aktyorlardan biri səni tanıyıb, səni səhnəyə çağırar. Halbuki çoxdan tamaşanın son hissəsidi və zal da boşalır.

Stansiyanın adını soruşma. Onsuz da hər stansiya bir az təkliyə çıxan dayanacaqdır. Ən çox da İnşaatçılar. Nə inşa olunur orda, bilmirəm, amma məndə dağılan çox şey var idi.

Və elə bu dağıntılar içində başladı hər şey. Ya da orda qaldı. Mən isə oturdum. Qalxdım. Yenə oturdum. Süpürgəçi xala ilə dostlaşdım. Qatar nömrələrini əzbərlədim. Hətta onlarca sərnişinə yol göstərdim. Mənim özümün hara getdiyimi bilmədiyim halda.

15:30.

Bir stansiya, bir nəfərlik oturacaq və içimdə səsini kəsməyən bir susqunluq. Yerin altına enirəm. Amma bu, sığınacaq deyil. Bu, sanki mənə özümün alt qatını göstərmək üçün qazılmış bir metaforadır. “İnşaatçılar” adını deyəndə adamın ağlına qurmaq gəlir, amma bu stansiyada heç nə qurulmur. Burda sadəcə çökürsən.

 Oturdum. Tək nəfərlik oturacaq. Kənardan baxanda sadə görünür. Amma bu, təkadamlıq qürbətin taxtıdır. Yanaşı oturmaq yoxdur, çiyinlər toxunmur, nəfəsin nəfəsə qarışmır. Özünlə üz-üzəsən. Elə bil, səninlə öz vicdanın arasında hazırlanmış tribunadır. Heç kim səni ittiham eləmir, amma sən hər dəqiqə mühakimə olunursan.

İçimdə bir fikir dönüb-dolanır:

"Bəlkə bu qatardan düşər..."

Bu fikir o qədər real, o qədər də gülüncdür ki, həm qəhqəhə çəkirsən, həm gözlərin yaşarır. Ayrılıq çox çəkməyib. O getdi. Amma mən burdayam. Nə üçün? Bilmirəm. Amma gözləyirəm.

17:00.

İnsan seli davam edir. Pik saatdır. Minənlər, düşənlər, qaçanlar, tələsənlər. Onlar həyatın içində itiblər, mən isə həyatdan çıxmışam. Bu stansiyada zaman dayanmır, amma mən dayanmışam. İnsanların üzləri bir cürdür. Tələskənliklə qırışmış, yorğunluqla yoğrulmuş və ən pisi heç nəyə təəccüblənməyən. Adamlar burda sadəcə gedirlər. Amma mən gəlməmişəm. Heç yerə getmək üçün gəlməmişəm. Mən qalmışam.

19:00.

Hər stansiya anonsunda içimə bir həyəcan girir. Bəlkə bu dəfə. Bəlkə… Bu "bəlkə"nin içində minlərlə ehtimal var, amma hər biri mənim zəncirlərimdir. Bəlkə üzünü görsəm, heç nə demərəm. Sadəcə baxaram. Sadəcə o da baxsa, bəsdi. Amma gəlmir. Sanki şəhər özü and içib ki, onu bura gətirməsin. Sanki kainat özü bilərəkdən bu gün onun yolunu dəyişib. Hə, doğrudur... Bəlkə də elə məni qoruyur. Bilir ki, gəlməsə, bu gözlənti yaşayar. Gəlsə, hər şey çökər.

20:00.

Bir kişi gəlir, durur yanımda. Baxıram, amma görmürəm. Mən artıq insanların içindən keçib gedirəm. Onların sözləri mənə dəymir. Bir qadın uşaqla düşür qatardan. Uşaq "mama, bu əmi niyə belə baxır?" deyə soruşur. Anası cavab vermir. Cavab yoxdur. Hər kəs cavabdan qaçır burda.

21:30.

Altı saat keçdi. Nə o gəldi, nə də içimdəki səs kəsildi. Əslində bu bir sevgi hekayəsi deyil. Bu, özünü tərk edən bir insanın geri dönəcəyinə ümid etməsidir. Bəlkə mən onu yox, onunla olduğum "məni" gözləyirdim. Həmin "mən" ki, artıq yoxdur. O tərk ediləndə, mən də içimdə birini çıxarıb yerə qoydum. Və indi… yerin altına enib onu axtarıram.

22:00.

Qatar gəlir. İşıqları gözümü qamaşdırır. O an başa düşürəm ki, mən burda qalmışam, çünki getməyə yerim yoxdur. Getmək üçün adamın bir "özü" olmalıdır. Mən isə hardasa, bir qadının gözlərində ilişib qalmış “mən”imi neçə saatdır gözləyirəm. Gəlmədi.

Qatar qapılarını bağlayır. Səs... təkcə dəmirin deyil, ümidin bağlanan səsidir.

Və mən qalxıram. Ayağa. Amma çıxmıram. Sadəcə oturacağımı dəyişirəm. Bəlkə.. bu dəfə başqa bucaqdan baxsam gələcək.

22:10.

Bu qatar da getdi. Platformada yüngül bir sükut çökdü, amma bu sükut əslində çoxdan gəlmişdi. Sadəcə səslər onu örtmüşdü. Yeddi saatdır burdayam. Oturacaq daş kimi idi, indi bədənim də daşlaşıb. Sanki təkcə ayaqlarım yox, ruhum da uyuşub.

Bu stansiyada oturacaqlar bir nəfərlikdi. Bəlkə də elə buna görə buralarda heç vaxt heç kim iki nəfər oturmayıb. İnsan bu stansiyada təkliyə məhkumdur. Elə mənim kimi.

Mən gözlədim. Qatar gəldi, getdi. Ümid etdiyim addımlar səssizliyi pozmadı. Hər dəfə tuneldən çıxan işığa baxdım. Bəlkə… Bəlkə bu dəfə. Amma "bəlkə" ümid deyil, işgəncəymiş. Bunu bu axşam öyrəndim.

23:20.

Bu saatda yaşlı bir qadın gəldi. Geyimindən, əlindəki süpürgədən, yorğun baxışlarından stansiya işçisi olduğu bəlli idi. Elə bil bu tavanlardan tökülən tozlar onun ruhuna da hopub. Gözləri dolu idi, amma boş görünürdü.

Yavaş-yavaş yaxınlaşdı. Əyilib süpürdüyü yerə baxırdı, amma birdən başını qaldırıb mənə baxdı:

 – Bala, sən neçə vaxtdı burda oturursan?

 Sualla zaman yer dəyişdi. Əlimdə olmayan bir tarixi axtardım. Cavab verdim:

– Bircə gün. Amma içində neçə il var, bilmirəm.

 O başını tərpətdi, azca gülümsədi. Elə bil özünü görürdü məndə. Bəlkə də illər əvvəl bu platformada nəyisə və ya kimisə gözləmişdi. Susdu. Susqunluğu hər şeydən aydın danışırdı. Sonra dedi:

 – Mən burda 17 ildir işləyirəm. Hər növbədə, hər gecə, hər qış və yay. Gözləyənlər olurdu, çoxu da susurdu. Amma sənin kimi birini az görmüşəm. Sən burda heç kimi gözləmirsən. Sən, ümumiyyətlə, gözləməyi yaşayırsan. Gedəcəksən? – deyə soruşdu.

 Cavab vermədim. Nə deyə bilərdim? Nə cavab vermək olar ki, bir insanın özü getmədiyi halda, kiminsə gəlmədiyini qəbul etməyə?

Qadın çevrildi. Gedə-gedə astaca dedi:

– Bəzi insanlar qatardan düşməz. Onlar sənə içindən baxarlar. Sən də onları gözləməzsən, sadəcə tanıyarsan...

 Onun ayaq səsləri stansiyanın səssizliyində qəribə ahənglə yox oldu. Mən qaldım. Sanki daha dərin bir təkliyin içinə düşdüm. Artıq gözləmirdim. Artıq gözləməyin özünə çevrilmişdim.

00:00.

Platformada yalnızam. Qaranlıq uzanıb yerə, mənim kölgəmə qarışıb. Bir vaxtlar iki nəfərlik olan xatirələr indi bu oturacaqda tək oturur.

 Və mən bilirəm. O qatar heç vaxt gəlməyəcək. Amma mən burdayam. Çünki bəzən insan birini gözləmir, sadəcə içində baş verənləri haradasa dinməz-danışmaz yaşamaq üçün bir səbəb axtarır.

Və mənim səbəbim bu stansiya oldu.

 Sonda heç nə olmadı. Heç bir qatar dayanmadı, heç bir ayaq düşmədi, heç bir baxış tutulmadı. Amma bir şey oldu. Mən ordan getmədim. Səkkiz saat. Səkkiz il kimi. Bütün ömürlər kimi. Bir insan bir oturacaqda bu qədər necə otura bilər, deyə soruşanlar oldu. Cavab vermədim. Çünki orda artıq mən yox idim. Bir gözləmə formasıydım sadəcə.

  O stansiyanın rütubətli divarlarında yalnız hava yox, sözsüz izahlar dolaşır. Və insan otura-otura susmağı öyrənir. Özüylə necə danışacağını, susarkən necə qışqıracağını... Gözləmək insanın içində özünü təcrid etməsidir. Qatarlara baxırsan, keçənlərin ayaqlarına, çantalarına, baxışlarına... Heç biri sənə dəymir. Heç biri sən deyilsən. Və sən anlayırsan ki, gözlədiyin heç vaxt gəlməyəcək, çünki onu sən yaratmışdın.

 O adam yoxdu. O qatar heç vaxt olmayıb. Sən, öz içindəki tamamlanmamışlığı bir siluetə bağlamısan. Hər gün bir az daha xəyallaşan bir ümidə.

İndi bilirsən nədi metro? Yerin altına düşüb içində daha da aşağılara enməkdi. O pilləkənlərdən hər eniş adamın içindəki yüngülcə ölümdür. O səssizlik, o saralmış oturacaqlar, o ardı-arası kəsilməyən stansiya səsləri, onlar insanın öz-özünə dedikləridi. Qışqırmadan.

Və mən indi də deyirəm: "Növbəti qatarla gələcək". Amma bilmirəm, gələcəkmi? Ya da mən onsuz da ordayam?

Bəzən insanlar bir-birini gözləyir. Bəzən insanlar özlərini. Bəzən isə... heç nə. Heç kim. Heç yer.

Və bu "heç nə"nin içində çox şey yatır…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.05.2025)