Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Giriş:
Bəzən bir hiss səni irəli çəkir, digəri isə geri saxlayır. Biri “get” deyir, digəri “qal”. Daxilində sanki iki nəfər danışır və sən hansına qulaq asacağını bilmirsən. Nə istədiyinə qərar verməkdə çətinlik çəkirsən. Özünü zəif, qərarsız hiss edirsən. Bu zidd duyğuların eyni anda mövcudluğu “ambivalans” adlanır. İlk baxışda bu hal zəiflik kimi görünə bilər, amma əslində ambivalans — insan ruhunun səmimiyyətidir.
Psixoloji təbəqə: Ambivalans nədir?
Ambivalans — bir şəxsə, hadisəyə və ya qərara qarşı eyni anda iki zidd münasibət bəsləməkdir. Bu, sevgi və nifrət, istək və qorxu, yaxınlıq və uzaq durmaq arzusu şəklində özünü göstərə bilər. Psixoloqlar bunu təbii hal kimi qəbul edirlər, çünki insan birdən çox duyğunu eyni anda yaşamaq qabiliyyətinə malikdir.
Bu halın kökləri çox zaman daxili dəyərlərimiz, keçmiş təcrübələrimiz və gələcəyə dair qeyri-müəyyən ümidlərlə bağlıdır. İnsan həm özündən, həm də ətrafdan gözləntilər arasında sıxışıb qalanda bu ziddiyyətlər daha da güclənir.
Gündəlik həyatda ambivalans
Ən sadə gündəlik qərarlardan tutmuş ən önəmli həyat seçimlərinə qədər — ambivalans bizə yol yoldaşı olur. Məsələn, yeni bir iş təklifi alırsan. Bir tərəfin həyəcanlanır: bu yenilikdir! Digər tərəf isə qorxur: bəlkə də alınmayacaq. Münasibətlərdə də eyni dinamika yaşanır — birini həm sevirik, həm də ondan uzaq qalmaq istəyirik. Bu hisslər insanı yorar, amma onları inkar etmək yox, anlamaq və qəbul etmək gərəkdir.
Yaradıcılıqda Ambivalans: Sənətin susqun ilhamı
Ambivalans, sənətə yönəlmiş insan üçün zərərli deyil — əksinə, çox vaxt ilham qaynağıdır. Yazıçılar, şairlər, rəssamlar bu ziddiyyətli hissləri ifadə edərək öz əsərlərində dərinlik yaradırlar. Bir yazıçı qəhrəmanının içindəki parçalanmanı nə qədər real göstərə bilirsə, o qədər oxucu özünü onda görür. Çünki oxucu bilir — mən də belə olmuşam, mən də belə hiss etmişəm.
Ambivalans sənətçinin daxili dialoqudur. Bu dialoqla barışan yazar daha dürüst və güclü əsərlər yaradır. Hisslərin bu sükutdakı savaşı çox vaxt sözlərə çevriləndə insan həm özünü, həm də başqasını anlamağa başlayır.
Nəticə: Ambivalansla barışmaq
Ambivalansı aradan qaldırmaq deyil, onunla yaşamağı öyrənmək insanın daxili rahatlığını təmin edir. Bu, zəiflik deyil — duyğulara qarşı dürüstlükdür. Ambivalans, həyatın tək bir doğru ilə yox, çoxlu ziddiyyətlərlə dolu olduğunu göstərir.
Əgər içində səslər danışırsa, bu, xəstəlik deyil. Bu, sənin öz səsindir — sadəcə fərqli yönlərindən gələn çağırışlar. Dinlə və yaz. Çünki bəzən ən doğru cümlə, daxilindəki iki zidd hissin ortasından doğur.
Bu yazını yazarkən anladım ki, mən də ambivalans hissini tez-tez yaşayıram. Daxilimdəki səslərin qarşıdurmasını çox vaxt qərarsızlıq kimi görürdüm. Amma indi onun bir adı olduğunu və bunun təbii olduğunu bilmək məni özümə bir az daha yaxınlaşdırdı. Bəlkə də bu yazı, həm sizə, həm də mənə bir az da olsun rahatlıq gətirər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(06.05.2025)
