Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu məqaləni Barış Özcanın eyni adlı podkastı əsasında tərcümə etmişəm.
İndi sizə anladacaqlarım yaşamaqda olan bir yazarın yaşam hekayəsidir. Lakin onun adını ilk başda deməyəcəyəm, çünki onun həyat hekayəsində özümə və sizlərə yaxın hesab etdiyim bəzi nöqtələr var. Haqqında danışdığım bu adam milyonlarca nüsxə kitab satmadan öncə də bir yazar idi. Lakin kitab yox, kod yazarı, yəni kompüter proqramçısı idi. Hətta 1995-ci ildə “Warcraft 2” oyununun hazırlanma proqramında yer də almışdı. Təbii ki, hər iş əfsanəvi oyunları kodlaşdırmaq qədər əyləncəli olmaya bilər. Eynilə daha sonralar çalışdığı “mobileiron” şirkətində məşğul olduğu iş kimi:
"Korporativ sistemlərin ofis işçilərinin mobil telefonları ilə sinxron işləməsinə imkan verən android proqram təminatı üçün kodların yazılması" – İşin adını söyləyəndə belə adamın ürəyi sıxılmağa başlayır. – İnsan özünə sual verir, – məktəb vaxtı sıxıcı dərsləri oxuyuruq, sonra da universiteti bitirib sıxıcı işlərdə çalışmağa başlayırıq. Bu nə yaşamdır? – Bax belə düşünüb bədbinliyə qapandığınız anlarda özünüzü, həqiqətən də, xoşbəxt edən şeyin nə olduğunu düşünün və o şeyi bacara bilmək üçün həyatınızın bir qırağında kiçik də olsa bir mühit yaratmağa çalışın. Haqqında danışdığım yazar tam da bunu etmişdir.
Özü üçün yaratmış olduğu o balaca mühit isə bir veb saytıdır.
Galactanet – belə bir dizaynı görüb o dəqiqə tənqid atəşinə tutmayın, çünki 2000-ci illərin əvvəllərində həvəskar veb sayt dizaynları məhz bu cür olurdu. Yazarımız öz xəyallarını bir cizgi romanı formasında həftədə iki-üç dəfə bu saytda paylaşmaqla başlamışdır. 2008-ci ildə bu cizgi romanın son bölümünü yayınladıqda altına bu sözləri qeyd edir:
"I never imagined? When I started this all those years ago, that I would ever have so many people listening my ramblings in any my form. So to all of you? Thank you so very much". – Yəni "bunlara illər öncə başladığımda bu qədər insanın səfeh düşüncələrimi hər hansısa bir tərzdə dinləyəcəyini heç düşünməmişdim. Hamınıza çox təşəkkür edirəm."
6 il müddətində yüzlərcə cizgi romanı yazıb, sonra rəsmini çəkib öz veb saytında yaratdığı o kiçik mühitdə paylaşdıqdan sonra hər halda çox məşhur oldu deyə düşünürsünüz, bəlkə də. Lakin, xeyr, bu qədər insan dedikdə onu izləyən bir neçə yüz nəfər insandan bəhs edir sadəcə. O zaman “yəqin çoxlu pullar qazanıb, 6 il müddətində 600-dən çox cizgi romanı insan boş-boşuna etməz hər halda” düşünərsiniz, bəlkə də. Lakin, xeyr, bunların hamısını tamamən ödənişsiz olaraq öz saytında yayınlayıb və sizlər hələ indi də gedib onun yazdıqlarını oxuya bilərsiniz.
Hətta 564-cü bölümdən sonra Adobe İllustratorda çəkdiyi rəsmlərin orijinal fayl formalarını izləyicilərinin istəyi ilə arxivləşdirərək öz saytına yerləşdirmişdir. Bir növ rəsmlərinin kodlarını hər kəslə bölüşmüşdür. Bax mən buna sənət deyərəm. Sadəcə çəkdiyi o rəsmlərə deyil, sözün açığı onlar o qədər də ahım-şahım şeylər deyil, mən onun etdiyi bu işə davranış şəklinə sənət deyirəm. Yaşamaq sənətidir bu.
Bir tərəfdən sıxıcı belə olsa, işləyib özünü dolandırarkən, bir tərəfdən sevdiyi bir mövzuda bezmədən, usanmadan bir şeylər emal etmək. İllərcə, gözləntisiz bir şəkildə o işlə məşğul olmaq, məhz onu sevən az sayda da olsa, bir neçə nəfəri xoşbəxt etdiyi üçün.
Yazarın bu saytında bir də yaradıcı yazarlıq bölümü var. O bölümdə qısa hekayələrini yazıb paylaşmışdır. Bu hekayələrdən özəlliklə bir dənəsi var ki, həqiqətən də, çox təsir edicidir. Adı: “Yumurta” – Sonralar bir çox adam tərəfindən başqa dillərə də tərcümə edilən, qısa film və animasiyalara dönüşdürülən bu hekayəni biz də sizlər üçün saytda paylaşmışdıq. İstəyənlər aşağıdakı linkə keçid edərək hekayənin özünü də oxuya bilər:
Həyatının bir küncündə açdığı bu mühitdə yazarımızın etdiyi bir iş daha var. Uzun hekayələrini parça-parça olmaqla (“davamı sabah” şəklində) yayınlamaq. 2008-də cizgi roman ideyasını bitirdikdən sonra 2009-da aşağıdakı formada hekayələrini yayınlamağa başladı:
Yazdıqca da bölüm-bölüm veb saytına yerləşdirdi. Beləcə, bitirdiyi zaman bir roman halına gəlmdi. Şəxsi veb saytından paylaşdığı və sadəcə 3 min adamın oxuduğu bir roman alındı.
Daha sonralar oxucuları demişlər ki, “biz bunları saytdan oxumaqda çətinlik çəkirik, sən onları çap etdirsən oxunması daha rahat olar bizim üçün.” Nəşriyyat məsələlərini bilən adamlar yaxşı başa düşür ki, bir kitabın çap olunması necə çətin bir prosesdir. Özəlliklə ad-san qazanmamış bir yazıçısınızsa o ilk filtrlərdən keçib kitabınızı çap etdirmək olduqca çətin və zəhmətli bir mərhələdir.
Hekayəsini danışıb adını demədiyim yazar da, o zamanlar, həqiqətən, ad-sanı olmayan bir yazar idi. Öz veb saytında yazıb çəkdiklərinin xaricində heç bir yerdə varlığını hiss etdirməzmiş. Buna görə də o, birbaşa nəşr texnologiyasından istifadə etmək qərarına gəlmişdi. Təbii ki, hər hansısa nəşriyyatla çalışmayıb birbaşa mətbəə texnologiyası ilə çalışsanız belə, bunun bir xərci var, ödənişsiz satışa buraxa bilmirsiniz. Bizim yazar da platformanın icazə verdiyi ən aşağı qiyməti qoymuş kitabının etiketinə. 0.99 dollar, yəni 99 sent. Və sentyabrdan dekabr ayına qədər ümumilikdə 35 min tiraj satılmış, üstəlik özünün veb saytında ödənişsiz variantı olduğu halda hər kəsə açıq ikən.
Əgər üzərində çalışılmış, oxunmağa, dinlənməyə və izlənməyə dəyər bir fikriniz varsa, o elə, ya da belə bir şəkildə yolunu tapıb ortaya çıxar. Yetər ki, daha çox dinlənilməyə, daha çox oxunulmağa, daha çox sevilməyə və daha çox məşhur olmağa çalışMAYIN. Sadəcə xəyallarınıza, fikirlərinizə diqqət ayırın, onlara əmək sərf edin.
Kitablarının çox satıldığını gördükdən sonra bir nəşriyyat və bir menecer onunla əlaqəyə keçmiş və sadəcə 4 gün içində əvvəlcə nəşriyyatla və sonra da bir film şirkəti ilə razılaşma imzalamışdır. Bir şeyi də qeyd etmək istərdim ki, film şirkətləri ilə razılaşma imzalamaq həmən bu dəqiqə kitabınıza filmin çəkiləcəyi anlamına gəlmir. Özəlliklə Amerikadakı film şirkətləri zatən yeni çıxan uğurlu müəlliflərin kitablarının müəllifləri ilə əlaqəyə keçib onları rəqiblərinin əlinə qapdırmamaq üçün tez bir zamanda kontrakt imzalamağa çalışırlar. Amma razılaşma imzaladıqları kitabların 90 faizini əsərin xərclərinin çox olması ilə əlaqədar filmə dönüşdürməzlər.
Bu gerçəyin fərqinə varan bizim yazarımız da sıxıcı kodları tənzimləmə işiylə məşğul olarkən “Cloverfield”, “World Z war” kimi ssenariləri yazan Drew Goddard onun kitabını ssenariləşdirməyə başlayır. Beləcə, ssenari yazılarkən Matt Damon mən bu filmin baş rolunda oynamaq istəyirəm deyir.
Bizim yazarın bir özəlliyini deməyi unutdum. Özündə uçmaq qorxusu var. Təyyarə görəndə ürəyi düşür. Yəni səyahət əngəli olan belə bir adam üçün yaşamaq demək olar ki, öz evinin yaxınlıqlarından ibarətdir. O da uça bilmədiyi üçün hər şeyi evindən etməyə başlayır, nə meneceri ilə, nə yayın evi ilə, nə bu filmi çəkməli olan komanda ilə, nə də Matt Damon ilə üz-üzə görüşmür, həmişə yazışaraq əlaqəyə keçir.
Bax belə əlaqəyə keçdiyi bir zamanda bir gün telefonuna bir zəng gəlmiş və yazdığı kitabı filmə dönüşdürəcək olan rejissorun Ridley Scott olduğunu demişlər. Hansı ki, içində Blade Runner kimi məşhur filmləri çəkmiş olan Sir Ridley Scott!
“Məzələnirsiz mənnən?!” – deyərək bağırmış telefonun digər tərəfinə, çünki bu insanların artıq bir yerdən sonra onu doladığını düşünməyə başlamış. Amma, xeyr, kitabını özü-özünə yayınladığı 2012-ci ildən hardasa 2 il sonra 2014-ün noyabrında uça bilmədiyi üçün ziyarət edə bilmədiyi Macarıstanın paytaxtında filmin çəkimləri başlamış.
Gündəlik işlərinə davam edərkən öz həyatının balaca bir yerində özü üçün açdığı mühitdə yazdıqları yığılaraq 2014-ün ən yaxşı elmi-fantastik romanına və 2015-in ən yaxşı elmi-fantastik filminə çevridi.
“Marslı” – Kitabının yazarı Andy Weir-in hekayəsini danışdım sizlərə. Kompüter oyunlarına və cizgi romanlara marağı olan öz halında bir proqramçı olan yazıçı. İronik olan şey isə uçmaqdan dəli kimi qorxan birinin yaratdığı obraz – buraxın uçmağı, Marsa enən ilk insanlardan biri olur. Lakin bir bədbəxtlik yaşanır və getdiyi digər astronavtlar dönərkən o, orada təkbaşına qalır. Susuz bir adada yalnız qalanların hekayəsini çox eşitdik. Bax bu dəfə də nəhəng bir planetdə yalnız başına qalan obrazın duyğularını onun yazmış olduğu gündəliyindən izləyirik:
"Heç bir şeydə ilk olmağı gözləmirdim. Halbuki indi nəhəng bir planetdə təkbaşına qalan ilk insan mənəm." – Andy Weir-in yazdığı planet, əlbəttə ki, Marsdır. Lakin biz bu planeti bir də metaforik olaraq oxumağı sınasaq?
O planet Mars deyil də, bizim ən dəyərli varlığımız olsa. Andy Weir sadəcə o varlığı işlədərək öz planetinin içində vaxt keçirərək bütün bunları yazdı, xəyal etdi. Ona güc verən şey içindəki maraq duyğusu idi. Kosmosla, astronomiya ilə, fizika ilə heç bir təhsil almadan bu kitabı yazarkən, heç bir astonavtla tanış olmadan sadəcə özünün etdiyi araşdırmalarla, öz planetində yaşayaraq elmi baxımdan bu günə qədər yazılmış ən real romanlardan birini ortaya qoydu.
“Qəribə bir hissdir, həqiqətən də. Hara getsəm, ilkəm. Raketdən qırağamı çıxdım, ora gələn ilk adam mənəm. Bir təpəyəmi dırmaşdım, o təpəyə dırmaşan ilk adam mənəm. Bir daşamı təpik atdım? O daş bir milyon ildir heç yerindən tərpənməmişdi.” – Bax öz beynimizdəki planetimizdə də belə daşlar var. O daşların altında gün işığına çıxarılmağı gözləyən neçə cövhərlər var. Yetər ki, nə qədər soyuq və nə qədər əlçatmaz görünürsə görünsün oraya getməkdən, orada vaxt keçirməkdən qorxmayalım. Çünki sizin planetinizdəki təpələri dırmanacaq ilk adam, elə sizdən başqası olmayacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(19.10.2023)