Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.
Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.
Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.
Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.
“TURAN” bədii film ssenarisini təqdim edirik.
Titr yazı. Bakı. 1 avqust. 1918-ci il.
Sentrokaspi idarəçiliyinin baş idarəsi.
Zalda qapalı iclas keçirilir.
Bakını işğal etməkdə maraqlı olan qüvvələrin hamısı iclasa dəvət olunub...
Dəvətlilər arasında İran konsulu, Biçeraxov və bolşeviklər də var.
Pəncərədən dəniz sahili görünür...
Sahildə gəmilərə minib Bakıdan qaçan bolşeviklər görünür..
Pəncərədən bu səhnəni izləyən komissar İvan Fioletov: – Biz Bakını tərk etməli olduq. Hakimiyyət sizin əlinizə keçdi. Amma onu da unutmayın ki, biz Bakıya mütləq qayıdacağıq. Bolşeviklərə gəmi verməyinizi Leninə çatdırmışam. O da müvəqqəti Sentrokaspi idarəçiliyini özünə yad görmədi. Hər halda siz türk deyilsiniz.
Erməni emissar: – İran konsulu da burdadır. Onlar da türklərin Bakıya gələcəyindən bərk narahatdırlar.
Başqa bir erməni emissar: – İran deyəndə sən, yəqin, ingilisləri nəzərdə tutursan?
Erməni emissar: – Elə hər ikisini nəzərdə tuturam, cənab Qalustyan.
Kommunar İvan Fioletov: – İngilislərin müvəqqəti olaraq Bakıya girməsinə göz yummalıyıq.
Erməni emissar: – Sonra onları Bakıdan çıxara biləcəyikmi?
S.Şaumyan: – Cənablar, biz istefa verməli olduq. Osmanlı qoşunları avqustun beşində bütün cəbhələrdən Bakıya hücum etməyi düşünür. Görünür, Göyçay uğuru onları həvəsləndirib. Sizin Sentrokaspiniz İranda məskunlaşmış ingilis qoşunlarından yardım istəməlidir. Mən bunu edə bilmədim. Lenin məni düz anlamadı. Bakını nəyin bahasına olur-olsun əlinizdə saxlamalısınız. İkinci türk imperiyasının yaranmasına dözmək olmaz. Sizin türklərə gücünüz çatmayacaq. Xəlil paşa Tiflisdən yardım üçün Nuru paşaya iki diviziya əsgər göndərib. Elə edin ki, avqustun dördündə ingilislər artıq Bakıda olsunlar.
Sentrokaspinin nümayəndəsi Jqenti: – Cənab Şaumyan, qüvvələrimizi birləşdirməliyik. Müsəlman sosialistlər də bizimlədir, bəzi müsəlman deputatlar da...
Şaumyan: – Onlara çox bel bağlamayın, cənab Jgenti. Hamısı bir bezin qırağıdır. Zamanı gələndə sizi türklərə satacaqlar. Unutmayın: müsəlman-türk dünyasının bu coğrafiyada sipəri ermənilərdir. Bizi bu vəhşilərdən ancaq onlar qoruyur. Ən çox zərbə altında qalan da onlardır.
İran konsulu: – Siz nədən danışırsınız? Bakı artıq bölünüb. Neft yataqlarından ingilislərə pay ayırmaq təklifi bu günlərdə nəzərdən keçiriləcək. Biz Bakıya silahlı dəstə salmayacağıq. Erməni neftxudaların pulu ilə formalaşdırılmış vəhşi dəstələrin Bakıda törətdiyi müsəlman qırğınları artıq effektli deyil. Bu amil türkləri çox qıcıqlandırır. Cənab Biçeraxov, sizin bu dəstələrə təsiriniz varmı?
Biçeraxov: – Əlbəttə var. Təki qırılan Bakı müsəlmanları olsun.
İran konsulu: – Bu muzdlu dəstələrin sabah almanların və ya türklərin tərəfinə keçməyəcəyinə zəmanət verə bilərsinizmi?
Biçeraxov: – Verərəm. Onlar erməni fədailəridir. Erməni Qriqorian kilsəsi tərəfindən idarə olunurlar. Siz müsəlmanlar kimi bir-birlərinə də nifrət etmirlər. Bir də, ermənilərin türklərlə öz davaları var...
İran konsulu: – Məqsədimiz birdir: Bakını türklərdən qorumaq. Bunun üçün gücümüzü birləşdirməliyik.
İclasa toplaşanların hamısı ayağa qalxıb əl çalır...
***
“Agit teatr” əsgər zastavasında sovet sərhədçiləri üçün tamaşa göstərir.
Zastava Gürcüstanla Türkiyə sərhədinin ən son nöqtəsində tikilib. Türkiyə əraziləri gözlə görünür. Doğma dağlarını görəndən at yerində dura bilmir; kişnəyib boyunduruqdan qurtulmaq istəyir. Dırnaqları ilə yeri eşir. Belinin üstünə atılmış üstü şüarlarla yazılı qırmızı mahud parçaları, köhnə dekor xalçaları yerə atıb şahə qalxmaq istəyir. Sovet sərhədçilərinə də atın davranışı qəribə görünür.
“Agit teatr”ın aktyorları taxta tabutun ağzını əsgərlərin gözləri qabağında kiçik mismarlarla mismarlayırlar. Onbaşı İzzət tabutun içindədir. Gözünü belə qırpmır. Ravi-aşıq tabutun üst tərəfində onbaşı İzzət rahat nəfəs alsın deyə bıçaqla kiçik dəlik açır...
Əsgərlər səbirsizliklə tamaşanın başlanmasını gözləyirlər.
Əsgərlərdən biri: – O tabutdakı aktyor boğulmur? – deyə soruşur.
Ravi-aşıq: – Əksinə, bu aktyor orda daha yaxşı nəfəs alır, – deyir.
Əsgərlər gülüşürlər...
Başqa bir əsgər: – Gərək mən də tabutda nəfəs almağı sınaqdan keçirəm, – deyir...
Kosa söhbətə qoşulub tənzifli qoluna işarə edərək: – Allah heç kəsə oranı qismət eləməsin, – deyir.
Aktyorlar Qafqaz İslam Ordusunun hərbi şinellərindədir.
Sovet əsgərləri bu şinellərdən narahat olurlar...
Əsgərlərdən biri: – Bu şinelləri niyə geyindiniz? – soruşur.
Ravi-aşıq: – Qorxmayın, tamaşa üçündür, – deyir...
Nəhayət, hazırlıqlar bitir.
Ravi-aşıq şərti səhnəyə çıxıb üzünü zastavanın zabit heyətinə tutur.
Ravi-aşıq: – Türkiyə sərhədində olduğumuza görə əvvəlcə sizə Turan ideolojisini tənqid edən tamaşa göstərəcəyik. Sonra isə məzəli səhnəciklərə, reprizlərə baxacaqsız. Beləliklə... başladıq... Qafqaz İslam Ordusunun iki əsgəri gördüyünüz araba içində öldürülmüş paşalarını Osmanlı sərhədində basdırmaq istəyirmişlər...
Səhnəyə ata qoşulu “Agit araba” çıxır...
Arabanın dörd bir yanına mismarlanmış qırmızı parça üstə Şura hökumətini təbliğ edən şüarlar yazılıb.
Atın üstü sovet rəmzilikləri və teatr detalları ilə bəzədilib.
At ağırlıq altında olmasına baxmayaraq, həyəcanlıdır...
Arabanı Qafqaz İslam Ordusu şinelini geyinmiş aktyorlar müşayiət edir.
Kosa irəlidə atın yüyənindən tutub axsaya-axsaya gedir...
Ravi-aşıq: – Artıq döyüşlərdən bezmişdilər. Məsləklərinin rəmzi sayılan ölü paşalarını hara basdıracaqlarını bilmirdilər. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulmuşdu. Türkiyə üzlərinə bağlıydı. Onlar məğlub olmuşdular. Paşalarını dəfn etmək üçün bircə qarış olsun belə torpaqları yox idi. Bəs nə oldu Turan? Turan bir nağıl imiş, dastan imiş, gerçək deyilmiş, bəylər. Bəs onda siz niyə öldünüz? Siz nahaq yerə öldünüz, bəylər.. ərənlər... Ey Turan... Turan... Turan...
Turan sözünü eşidən at qəfil şahə qalxıb arabaqarışıq zastava komandanlığının üstünə şığıyır...
Arabanın təkərləri altında qalmış Kosanın bağırtısı ilə zastava əsgərlərinin güllələri bir açılır.
At kətillərdə oturmuş zastava komandanlığının üstündən hoppanıb Türkiyə sərhədlərinə doğru qaçır...
Arabanın içindən onbaşı İzzətin səsi eşidilir: “Haydı, Turan, haydı, Vətənə doğru... Nuru paşaya doğru çap, Turanım”.
At artıq sovet sərhədinin son həddi olan dəmir darvazaları da sinəsi ilə qırıb neytral əraziyə keçir...
Bunu görən sovet əsgərləri arabanı makinalı silahlardan atəşə tutub atdan ayırırlar. Onlarla əsgərin atdığı güllələr arabanı deşik-deşik edir. Atılan güllələr onbaşı İzzətin içində olduğu tabuta da dəyir. Tabut dəlik-dəlikdir.
Güllələrdən biri onbaşı İzzətə dəyib onu öldürür. Onbaşı İzzət son dəfə nəfəsini alıb: “Paşam, əmanətini qəbul elə”, – deyir. Və gözlərini yumur.
Atı Türkiyə tərəfdə sərhəd keşiyi çəkən mehmetciklər də görür.
Dövlət sərhədlərinə doğru çapan at mehmetciklərə şübhəli görünür.
Mehmetciklər atın Türkiyənin rəmzi sərhəd qapılarını qıracağını görüb ona tərəf ürküdücü güllələr atırlar...
At Türkiyə tərəfdən atılan güllələrdən yayınır...
Artıq hər iki tərəfdən ata güllələr atılır...
At neytral ərazi ilə üzü günəşə doğru güllələrdən yayına-yayına qaçır...
Hər iki tərəfin sərhədçiləri onu öz ərazilərinə buraxmamaq üçün tüfənglərdən atəş açırlar...
At neytral zolaqla qaçmaqdadır...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.05.2024)