“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu dəfə Ədəbiyyatdan qopub İncəsənətə varacağıq. Sizlərə Sələf və Xələf təqdim edilir. Kimdir onlar? Aytac Sahədin müəllifi olduğu yazını təqdim edirik.
“Sələf-xələf” rubrikasının budəfəki qonaqları Azərbaycan Dövlət Kukla teatrının direktoru, Azərbaycanın Əməkdar mədəniyyət işçisi Rəşad Əhmədzadə və teatrın quruluşçu rejissoru Anar Məmmədovdur.
Teatrda işlər necə gedir?
Rəşad bəy. İşlər yaxşıdır. Sentyabrın on beşindən bugünədək tamaşalarımız olub. Hələlik tamaşalardan narazılığımız yoxdur.
Bəs tamaşaçı sayından necə?
Rəşad bəy. Ötən illərə nəzər salanda görürük ki,Kukla teatrında tətildən sonrakı tamaşalar məktəblə eyni gündə başladığı üçün həmin günlər bir az problemli olurdu. Əvvəlki illərlə müqayisədə bu il elə bir problem olmadı. Baxmayaraq ki, biz on üç ildən sonra biletin qiymətini də qaldırmışıq.
Qiymət nə qədər qalxıb?
Rəşad bəy. Üç manat idi, indi beş manatdır. Qiymət artımı bizdən asılı olmayan səbəblərdən baş verib. 2010-cu ildən indiyə kimi biletlərin qiymətində heç bir dəyişiklik olmayıb.Halbuki bu on üç il ərzində istər kommunal xərclər, istərsə də tamaşaya lazım olan materialların qiyməti bir neçə dəfə qalxıb. Kukla Teatrı açıq kassaya işləyir, bizim biletimiz hansısa məktəbdə, təşkilatda satılmır. Hazırda repertuarda 44 tamaşa var.
Sizcə, qiymət artımı tamaşaçı sayına mənfi təsir göstərməz?
Rəşad bəy. Məncə, yox. Sosial şəbəkə hesablarımızda valideynlərin əksəriyyətinin bizim bu addımımızı dəstəklədiyini görürük. Yəni əgər müqayisə etsək, parkda üç dəqiqə fırlanan yelləncəyinqiyməti iki-üç manat arasında dəyişir. Bizdə isə 45- 50 dəqiqə, bəzən bir saat tamaşalar olur. Hərgörülən işin özünün qiyməti olmalıdır. Qiymət artımından asılı olmayaraq, biz şəhid, qazi övladlarına, internat uşaqlarına öz dəstəyimizi göstəririk. Onlar yenə də ödənişsiz tamaşalara baxa biləcəklər.
Anar bəy, çoxdan burada çalışırsınız?
Anar bəy. Artıq on üç ildir.
Nəzərə alsaq ki, yaradıcı adamların stabilliklə arası olmur, on üç kifayət qədər ciddi rəqəmdir.
Anar bəy. Bu teatrın qəribə bir sehri var. Bilmirəm kollektivdəndir, yoxsa başqa səbəbdənmi? Heç vaxt demək olmur ki, mən mükəmməl kukla teatrı rejissoru, yaxud aktyoruyam. Sən daim nələrisə yenidən öyrənirsən. Ona görə də burda daha maraqlı fantaziyalar işlətmək olur, yəni kukla buna imkan verir. Məsələn, lazım olanda kuklanın əli uzun olur, lazım olanda balaca. Ancaq aktyorun özündə bunu eləmək mümkün deyil. Buna görə də bura daha maraqlıdır. İstənilən nağılı biz özümüz gördüyümüz fantaziya ilə reallaşdıra bilirik. Digər teatrlarda isə aktyorun nə əlini uzatmaq olur, nə ayağını.
Kukla teatrı çox şey öyrədir. Bildiyiniz kimi, bizim İncəsənət Universitetində kukla teatr aktyorluğu fakültəsi yoxdur. Dram aktyorluğu, yaxud da digər fakültələri bitirib bura gələn gənclərdən biri dəmən idim. Gəlib burda kukla sənətini öyrənmişik.
Rəşad bəy, fakültənin açılması üçün müvafiq müraciətlər olubmu?
Rəşad bəy. Təxminən, dörd-beş il sərasər xahiş də eləmişik. Ümumilikdə, ölkəmizdə beş Kukla Teatrı fəaliyyət göstərir. O beş teatrın kollektivini nəzərə alsaq, heç olmasa bir qrup şəklində dərslər təşkil etmək olardı. Onsuz da aktyorlar hansısa bir teatra gələndə tam aktyorluq sənətini teatrda öyrənirlər. Bizim teatra gəldikdə isə aktyorluq fakültəsini bitirib gələn adam, təxminən bir il, il yarım bu kursu keçir.
Nəzəriyyəni bilmədən praktika üzərində iş aparmaq çətin olmur ki?
Rəşad bəy. Bilirsiniz, istənilən sənət nəsildən-nəslə ötürülür. Hər halda, bunun bir məktəbi olsa, daha yaxşı olar.
Rəşad bəy, Kukla teatrında işləmək istəyən aktyorda mütləq nə olmalıdır?
Rəşad bəy. Kukla Teatrında işləmək üçün daha çox aktyorun plastikası olmalıdır. Çünki aktyorun palstikası varsa, kuklaya ötürə bilir, yoxdursa, ötürə bilmir. Səs seçimi də bizdə mühüm rol oynayır. Aktyorun üzü görünməsə də,o, bir neçə kuklanın səsində danışmalıdır.
Bizdə fəaliyyət göstərən aktyorlar və aktrisalar eyni fakültəni bitirən insanlardır. Ona görə də harda asandır, harda çətin müqayisəsinə yol verrmək istəmirəm. Sadəcə olaraq,bura qısa bir müddətəişləməyə gələn adam beş-altı ay sonra da ayrı teatra dəvət olunanda getmir. Anar bayaq dediyi kimi,“Buranın sanki bir sehri var”.
Ancaq təəssüf ki, sənət adamlarının çoxunda gördüyümüz məşhurluq sevdasından kukla aktyorlarına pay düşmür.
Rəşad bəy. O baxımdan bizim aktyorların bəxti gətirməyib. Qırx il–əlli il şirmanın arxasında olurlar, amma simadan tanınmırlar. İndi şükürlər olsun, aktyorlarımızı da aktrisalarımızı da televiziya verilişlərinə, seriallara dəvət edirlər. Bir sözlə, aktyorlarımız əvvəlki dövrlə müqayisədə tanınmağa başlayıblar. Biz də bu mövzuda aktyorlarımıza dəstək oluruq. Hətta bizə deyiləndə ki hansısa kanalda kukla verilişi olacaq, özümüz xahiş edirik ki, bizim aktyorlardan dəvət olunsun.
Bu günün uşaqları internet dövründə yetişir. Onları təəccübləndirmək də asan məsələ deyil. Bu işin öhdəsindən necə gəlirsiniz?
Anar bəy. Süjetdə yox, formalarda yeniliklər etmişik, yeni formalar tapmışıq. Konservativlikdən uzağıq.Teatrda, səhnədə çalışırıq ki, nağıl yaradaq. Qeyd etdiyiniz kimi, internet dövrüdür. Uşaqlar indi istənilən cizgi filminə baxa bilir. Amma onu canlı seyr etmək fərqli sehrdir. Ona görə daha çox çalışırıq ki, uşaqları nağıla yönəldək və onlar özlərini nağılın içində hiss eləsinlər. Düşünürəm ki, alınır. Nağlın da bir məğzi olanda, onu gözəl bəzəyəndə tamaşa özünü doğruldur. İndi işıqdan tutmuş, musiqiyə qədər teatrda bir çox geniş imkanlar var. Bizim teatrın imkanları var ki, hər tamaşada yeni bir effekt tətbiq edək. Uşaq ancaq oturub qulaq asmaq istəmir, maraqlı bir effekt görəndə diqqətini dərhal cəlb edir. Biz də o effektlərdən istifadə edirik. Bu teatr daim inkişafdadır, ümid edirəm ki, bundan sonra da inkişafımız davam edəcək.
Rəşad bəy. Uşağın zövqünü oxşamayan bir tamaşa olanda heç bir qüvvə onu zalda oturmağa məcbur edə bilmir. Ona görə biz tamaşanı elə hazırlamalıyıq ki, həm böyüklərin xoşuna gəlsin, həm uşaqların. Böyüyün xoşuna gəlməyəndə bir də uşağı gətirmir, uşağın xoşuna gəlməyəndə uşaq durub çıxır. Teatrlarda hazırda elə bir şərait var ki, biz də müasirliyə hakim ola bilərik. Valideyn üç-dörd nağıl bilir. Zəng eləyir, soruşur ki, bugün hansı tamaşadır? Deyirsən, filan tamaşa. Soruşur ki, bəs “Göyçək Fatma” nə vaxtdır?İndi bu hallar xeyli azalıb. Hətta yeni tamaşalar hazırlananda valideynlərin diqqətini çəkir. Tamaşaçıya yaxşı tamaşa lazımdır. Tamaşa qədim nağıldır, yoxsa müasir pyes onu maraqlandırmır. Klassik tamaşaların əksəriyyəti bu gün bizdə var. Keçən ildən isə müasir Azərbaycan yazarlarının əsərlərini hazırlamağa başlamışıq. Əslində, əvvəllər də hazırlayırdıq. Amma indi daha çox gənc nəsildən söhbət gedir.
Gənc yazarların yazdıqları sizi qane edirmi?
Rəşad bəy. Axtaran tapır. Həm də biri xoşuna gəlməz, ikisi xoşuna gəlməz. Onda gərək bağlayaq teatrı. Bizim teatr digər teatrlar üçün tamaşaçı hazırlayır. Ona görə də çalışırıq ki, seçdiyimiz tamaşanın mövzusu, ssenarisi elə olsun ki, uşaq teatrı sevə bilsin.
Anar bəy. Hər rejissoru maraqlandıran problemlər olur ki, onu hansısa pyesdə, novellada, romanda axtarır. Əgər rejissor axtardığı problemi hansısa pyesdə tapırsa, ona mane olan şeyləri redaktə edərək ikinci müəllif kimi səhnələşdirə bilir. Burda böyük bir problem yoxdur. Əsas odur ki, rejissoru və cəmiyyəti maraqlandıran problem həmin pyesdə olsun.
Rəşad bəy, bir qədər də kuklaların hazırlanma prosesindən danışaq.
Rəşad bəy. Tamaşa bədii şura tərəfindən qəbul edilib rejissoru, rəssamı təyin olunduqdan müəyyən müddət sonra eskizlər təqdim olunur. O eskizlər əsasında kukla hazırlanır. Kuklanın boyundan tutmuş, göz rənginə qədər eskizdə göstərilməlidir. Çalışırıq ki, eskizdə nədirsə, o da hazırlansın. Bu, çox qəliz və uzun prosesdir.
Bəs kuklaların ortalama qiyməti neçə olur?
Rəşad bəy. Nədənsə həmişə yaradıcılıqdan söhbət düşəndə hamını maliyyə maraqlandırır (gülümsəyir). Kuklaların qiyməti müxtəlif olur. Rəqəm birinci hazırlandığı materialdan sonra onun mexanikasından asılıdır. Kukla var ki, qulaqları, burnu, bığı – hamısı tərpənir. Bütün bunlar maliyyədə rol oynayır.
Bu gün gənc aktyorlar arasında Kukla teatrına üz tutanların sayı çoxdurmu?
Anar bəy. Hə, üz tutanlar kifayət qədərdir. Bəzən olur ki, gənclər gəlir, ancaq Kukla teatrının çətinlikərini biləndə deyirlər ki, bura mənlik deyil, çətindir. Amma işləmək istəyənlərin də sayı çoxdur.
Rəşad bəy. Mən öz teatrımızı tərifləmək niyyətində deyiləm. Amma qeyd edim ki, bizdə ştat cədvəlində bir boş yer də yoxdur.
Sevimli aktyorumuz Yaşar Nuri “Məşədi İbad” tamaşasında oynayanda iki-üç məşqdən sonra gəlib yanımda dedi ki, kənardan kuklanı oynatmaq çox asan görünür. Olar, mən kuklasız çıxıb “jivoy” oynayım? Heç bir teatrın xətrinə dəyməsin, ancaq deməliyəm ki, bizim aktyorlar istənilən teatrda oynaya bilir. Ancaq digər bir teatrın aktyorunu gətirsəniz, burda kuklanı idarə edə biləcək, yaxud edə bilməyəcək, bax bu, sual altındadır.
Necə düşünürsünüz, uşaqlar üçün tamaşa hazırlamaq daha çətindir, yoxsa böyüklər üçün?
Anar bəy. Tamaşa tamaşadır, fərqi yoxdur, uşaq üçün hazırlayırsan, ya böyük üçün. Uşaqlar ən böyük kritikdir. Böyük isə kiminsə tanışı olar, yalandan deyər ki, yaxşıdır. Ona görə də uşaq üçün tamaşa hazırlamaq daha çətindir.
Rəşad bəy. Son sözü tamaşaçı deyir, tamaşaçısı varsa, tamaşa var, tamaşaçısı yoxdursa, tamaşa da yoxdu. Əgər planşet, kompüter dövründə tamaşaçımızı itirməmişiksə, deməli, bizə tapşırılan işin öhdəsindən gələ bilmişik.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(09.04.2024)