Az öncə Təbriz şəhərində güneyli yazar Xan Sənəmin “Çəpər” adlı kitabının təqdimat mərasiminin keçirilməsi barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla sizlərə məlumat çatdırmışdı. 

Xan Sənəmin “Çəpər” adlı hekayələr kitabından “Qırmızı Nissan” adlı hekayəni  oxucularımıza təqdim edirik. 

Qırmızı Nissan

Kitabların dili olsa da, qulağı yoxdur yəqin! Bunu, atam otağında hər gün sancıdan sızıldayarkən, heç səs duymurlar kimi durudan baxan minlər kitabı görüncə anladım. Elə saymaz, elə səssiz baxırdılar, sanki bütün qazancını onlara verən və bütün ömrünü ayaqlarına qoyan bu iniltinin yiyəsini tanımırlar. Daha o gəl-getdən, səs-küydən, qoltuqlarına qəzet vurmuş şallı-papaqlı uzun paltolu alim dostlardan da xəbər yoxdur. Hamısı ya ölüb ya tutulub ya da başqa ölkələrə köçüblər.

Atamın kitab qurdu olduğuna rəğmən üç balasının biri belə onun qədər sıx-sıx oxumağa raqib olmadı. Bəlkə də onun, yazı-pozu eşqindən özünü otaqda həbs edib bizdən və özəlliklə anamdan alması üçündür ki, istəmədən bir təhər içimizdə o kitablara qarşı nifrət yaranmışdı.

Rahat-rahat oxuyub yazsın deyə, müəllimlikdən istefa vermişdi. İki səhminə şərik olduğu fabrikdən gələn gəlirə qane olmuşdu. Deyirdi: “Enimizi də görər, boyumuzu da”.

Kişi sanki dünyanın tərkini qılmışdı. Yeyib-içdiyini içində saxlamağa qadir olsaydı o hərdəni də, kağız qoxusu divarlara hopmuş qarğınmış otaqdan çıxmazdı. Pəncərənin rəfinə belə yarıya kimi kitab qalamışdı. Onun havası da, işığı da, arvad-uşağı da o kitablar idi.

Anam daha əlindən zara gəlmişdi. Babamdan ayrılmaq istəyirdi. Əlindəki buxçanı yaxındakı alma ağacının haçasına qoydu. Ağlaya-ağlaya başına atdığı narın güllü çadrasının ətəklərini yığışdırıb, özəl tərz ilə qoltuğuna yerləşdirdi. Biləyimdən tutub ora-bura çırpa-çırpa hovuzun qırağına sürütlədi.

- Nənəsiz qalasan, indi hay-hayda buları nə cür təmizliyim?

Ağzımdan göbəyimə kimi yol çəkən böyürtkən ləkələrini deyirdi. Ağ paltarıma baxmalı deyildi. Ətəyimdən tutub yuxarı çəkərək, başımdan çıxartdığı paltarı öncə əlində topaladı, sonra o biri əlini isladıb köksümə çəkib, həmin topa ilə quruladı. Göz yaşları yanaqlarında kəhrə bağlamışdı. Yaşıl gözləri daha parlamırdı. Ayağa durub çadrasını üzülmüş belinə doladı. Deyinə-deyinə quruyan paltarları hirs ilə şəritdən yığıb astanadan içəri atdı.

Günəşin isti əlləri mərmər tənimi həvəslə tumarlayırdı. Əyilib su içməyə ağzımı şirə dayadım.

İndi “Nazim Hikmətin” şeirindən bir parçası öz səsi ilə zehnimə gəlir: “Seviyorum seni, Ekmeği tuza banıp yer gibi Geceleyin ateşler içinde uyanarak Ağzımı dayayıp musluğa su içer gibi...”

Yumruğu kürəyimin ortasında otursa da, ruhumun qatbaqatını gəzişib gələcəyimə sarı əzib dağıltmağa sarı getdi!

- Nənəsiz! Deməmişəm o cür su içməzlər?

O zərbənin ardınca başım elə silkələndi ki, üstdən qabaq dişim şirə dəyib ağzımdan atılıb hovuza düşdü. Ağlamadım; ağrımırdı; laxlayırdı zatən. Bu da o birisi kimi iki-üç günə düşəcək idi. Qan dadını ağzımda hiss eləsəm də udub ona bildirmədim. Bilsə nə olacaq ki? Bir yumruq daha yeyəcəkdim. Üzümü ona sarı döndərdim. Buxçasını ağacdan alıb, çadra qarışıq qoltuğuna vurdu. Əlində gətirdiyi təmiz paltarı əynimə çəkdi.

Yenə qolumdan tutub sürüdü.

- Yeri gedək, day bura bizim yerimiz deyil. Ev deyil ki, karvansaradı, Əli çıxır, Vəli girir; Vəli çıxır, Əli girir. Mən də onlara qaravaş olmuşam, qıvraq yeri!

Həmişəki sözlər, həmişəki oyunlar. Neçə gün sonra “Balalarım ac qaldı” deyə, sallana-sallana qayıdacaq idi. Arada dəyən mənə dəyirdi. Qolçaqlarımdan, oyuncaqlarımdan, küçə yoldaşlarımdan, üç-beş gün uzaq düşürdüm. Lap önəmlisi həyətimizin sevgisindən, görüşündən, nakam qalıb ölüşkəyirdim.

Onda kim inanardı, bu xına xınalardan olmayacaq? Elə o gediş getdik. Sanki bizi aparan o röyanın sahibi yuxudan durubmuş. Daha heç kəs anamı qaytaranmadı. Nə atamı, qardaşlarımı dinlədi, nə bircə ağ saqqalı, ağ birçəyi. Atam da acığa düşüb “Boşamıram” dedi.

Davalarını verib qarşısında əyləşirəm. Pərişanlığı çiyinlərini bürüyən ağarmış saçlarına toxunuram. Dinib danışmır. Damarları zol durmuş, ağ-apağ, zəif və qoca əllərindən tuturam.

- Baba! Anam orda can çəkişir, sən də burda belə xəstə düşübsən. Gəlin inadı buraxın bahəm yaşıyaq. İyirmi il oldu! Bəs deyil? Onun dava-dərmanına kürür-kürür pul ehtiyacdı. Hanı o karxanadar dostların, tanışların? Hanı səhmin var idi? Gəlirin onlardan idi?

Di gətir daaa... Mən day tək canıma yetirə bilmirəm. Sərətandı (Xərçəng xəstəliyi); şuxluq deyil ki. Mənim aylığın həmin iki nəfərin qarının doyura. Sən ki müəllimliyi yaxcı bilirsən. Sevinirəm qardaşlarım xaricdə ticarətə baxır. Qadam onların ticarətinə. Genə evlənməmişdən beş-üç qıran yollardılar. Altı-yeddi ildi onu da kəsiblər. Allah balalarından çəkdirəcək.

Heç bilmirdim kimə danışıram. O yallı-yalmanlı Nəsrulla Xandan bir quru ad qalmışdı, bir də xəstə nəfəs. Mən bilən qədər kitablarda heç zaman ailənizə qarşı bu qədər acımasız davranın deyə bir sözlər yazılmayıbdır. Atam bunu haradan öyrənmişdi, necə bacarırdı? Bilmirəm! Əllərindən öpüb, çantamı götürdüm.

- Baba, qurbanın olum, day mən getməliyəm. Yadınnan çıxmasın ha, yatanda bu çəhrayı davanı hətmən at. Sabah genə baş vuracıyam.

Həyətdəki güllərin, ağacların bir çoxu atamın və əlbəttə ki anamın oduna yanıb qurumuşdular. Bu illərdə çəkdiyim əziyyətlərin ucbatından onların bu məzlum hallarını düşünməyəcək qədər sərt, ruhsuz və başı soyuq olmuşdum. Tək düşündüyüm şey əvvəl anamın sağlığını qaytarmaq, sonra onu atam ilə barışdırmaq idi...

Sinifdən çıxdım. Uşaqların başıma düşən səs-küyündən sərsəm olmuşdum. Elə ki, iş yoldaşlarımdan biri öncədən danışdığımız elçilik mövzusuna toxunar-toxunmaz, yazığı toparlayıb dik-dik cavablar dedim. Baxa-baxa donub qaldı. Dalıma baxmadan müəllimlər otağının qapısını çırpıb mədrəsədən çıxdım.

- Görür ha min bir fikrim, dərdim, qayğım var; hələ genə o qarnı yekə qardaşın gözümə soxur. Neylim vəkildir. Dədəmin dərdinə ki! Mənə indi cərrah doktor ehtiyacdı. Anamı qurtara bilən bir möcüzə.

Bunları xiyabanda yeriyərkən qəzəbdən dilaltı deyirdim. İlk gördüyüm taksiyə əl sallayıb saxlatdım. Minərkən də dizimi qapısının kəskin bir yerinə çırpdım. Çox acıyırdı. Getdiyim ünvanı sürücüyə deyib başımı şüşəyə dayadım. Gözlərimi yumdum...

Dizimdəki yaranın göynərtisindən zar-zar zarıyırdım. On üç yaşlı Mustafa saçlarımı tumarlayır öpür; göz yaşlarımı silir; on beşini yeni bitirmiş Məhəmməd isə qıçımın yarasını bağlayır. Armud ağacından armud dərərkən düşmüşəm. Anam hovuz başında ovuşdurduğu paltarların ərovunu (Sabun və ya hansısa bir təmizləyici maddədən suya çəkilməmiş paltarda qalan) alıb suya çəkir. Hər dəfə də paltarları şəritə asdıqca üçümüzü də qatıb qabağına vur hay deyinir. Atam bir əlində çubuq, pencəyi çiynində, yarısı kitab ilə aşağıdan yuxarıya pərdələnmiş pəncərədən bizə baxıb nələrsə yazır...

Taksi dayanır. Dediyim yerə çatmışıq. Orası həsrətlərimin gen-geniş və arzularımın dar və qaranlıq küçəsi idi. Kirayəni hesablayıb təşəkkür eləyərək enirəm. Uzaqdan atamı görürəm. Qapıda qırmızı bir Nissan dayanıb. Maraqlı-maraqlı addımlarımın sürətinə artırıram. Mən çatınca maşın gedir.

- Salam baba, nolub?

Əlimə iki qatlanmış xırda kağız verir. Mən soruşmağa hən-hün eləyincə, çoxdandır duymadığım xəstə səsini qulaqlarıma yayır:

- Maman üçün nə lazımdı gör!

Kağızın qatını açıb baxıram. “Dər vəche aqaye Nəsrollah Zərrin, babəte xəride hezar o həştsəd celd ketab...” (Farscadır: Min səkkiz yüz kitab alınmasına görə Cənab Nəsrullah Zərrin adına.)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.09.2023)