İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Oxu!" — deyirdi o da, yüz illər öncə olduğu kimi - Seyid Əzim Şirvani – Zamanın səsi, xalqın qəlbi

Seyid Əzim Şirvani — XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən biri, maarifçi şair, müəllim və ictimai xadim olub. O, klassik Şərq ədəbiyyatı ənənələrini yeni dövrün tələbləri ilə uzlaşdırmağa çalışan, xalq arasında maarifçilik ideyalarını yayan, müasirlərinə təsir edən bir ziyalı kimi tanınıb.

Seyid Əzim Şirvani 1835-ci il 9 iyul tarixində Şamaxıda dünyaya göz açıb, ilk təhsilini Şamaxıda alıb, sonra isə Bağdadda dini və dünyəvi elmləri öyrənib. Tələbəlik illərində ərəb və fars dillərində mükəmməl savad qazanıb.

Ədəbi fəaliyyəti:

Klassik qəzəl, qəsidə, məsnəvi və rübai janrlarında yazsa da, onun yaradıcılığında satirik və maarifçi poeziya xüsusi yer tutub. O, həmçinin realist ədəbiyyatın Azərbaycan ədəbiyyatında inkişafına xidmət edib.

Əsərlərində cəhaləti, qadın azadlığının məhdudluğunu, xalqın savadsızlığını tənqid edib. “Şəfa verən elm, bəlalı cəhalət” – fikri onun maarifçi baxışlarını yaxşı əks etdirib.

Maarifçilik fəaliyyəti:

Seyid Əzim yalnız şair yox, həm də müəllim olub. O, Şamaxıda öz şəxsi məktəbini açıb, burada Azərbaycan dili, riyaziyyat, coğrafiya, islam elmləri və digər fənlər tədris edib. Onun məktəbi müasirləri arasında tanınan və nüfuzlu bir maarif ocağı olaraq sayılıb. Tələbələrinə müasir biliklər verməklə yanaşı, onları sərbəst düşünməyə və ictimai məsələlərə yanaşmağa təşviq edib.

Əsərləri və nümunələr:

Məşhur şeirlərindən bəziləri:

“Elm”

“Cəhalət”

“Qızlara nəsihət”

“Məktəb haqqında”

“Şairin özünə nəsihəti”

Bir beyti:

Elm öyrən, oğul, taət elə sən,

Qurtularsan bu nadanlıqdan, bədən!

Mirası və təsiri:

Azərbaycan maarifçiliyinin və realist poeziyasının inkişafına böyük töhfə verib. Onun ideyaları Həsən bəy Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə kimi mütəfəkkirlərlə üst-üstə düşüb. Müasirləri və sonrakı nəsillər onun maarifçi fikirlərini yüksək qiymətləndiriliblər.

Seyid Əzim Şirvani – Zamanın səsi, xalqın qəlbi

XIX əsrin gur səsi olan Seyid Əzim Şirvani, yalnız bir şair olmayıb. O, xalqının qaranlıqda yol axtardığı bir zamanda, əlində çıraq tutub öncüllük edən maarif nurçusu olub. O, doğma Şamaxının daşlı küçələrində, təkcə misralarla yox, öz əməlləri ilə də xalqın ruhuna yol salıb.

"Qələmindən damlayan maarif"

Seyid Əzim, dövrünün bir çox şairlərindən fərqli olaraq, sadəcə gözəl sözlərin yox, cəmiyyətin aynası olmağı seçib. O, şeirləri ilə xalqın başına dolanan qaranlıq buludları dağıtmaq istəyib. Onun qəzəllərində məhəbbət də olub, amma bu məhəbbət bir qadına yox, elmə, inkişafa, azadlığa . “Cəhalət” adlı şeirində nadanlıq bataqlığında çabalayan toplumu silkələyib, “Qızlara nəsihət” şeirində isə qadınların təhsildən məhrum edilməsini qınayıb.

"Oxu!" — deyirdi o da, yüz illər öncə olduğu kimi...

Peyğəmbərimizə nazil olan ilk əmr “Oxu!” olduğu kimi, Seyid Əzim də eyni kəlməni zamanının insanına ünvanlayıb. Şamaxıda açdığı məktəbdə təkcə hərfləri yox, düşünməyi, sorğulamağı, dünyanı anlamağı öyrədib. Onun sinfində yalnız yazmaq deyil, oyanmaq öyrədilib. O məktəb bir otaqdan ibarət olsa da, içində bütöv bir gələcəyin mayası yoğrulub.

Şeirindən misralar:

Ay səfih! Elm oxu, tərk eylə cəhalət dalını,

Təhsildədir kamal, tapmaq olur əqlin halını.

Bu misralar sadəcə çağırış deyil – bir ziyalının hayqırtısı olub.

"Əbədi səs"

1888-ci ildə vəfat etsə də, o, Şamaxının dağlarında, Azərbaycan ədəbiyyatının səhifələrində, hər bir düşünən beynin dərinliyində yaşamağa davam edib. Onun qoyduğu irs, gələcək nəsillərə sadəcə bir ədəbi xəzinə yox, həm də mənəvi mirasdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.07.2025)