Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...
İLLƏR
Böyümək eşqiylə uşaqlıqda mən
Boyumu ölçərdim gündə yüz kərə
Çox vaxt gileylənib kiçikliyimdən,
Qibtəylə baxardım mən böyüklərə.
Özümü həkimə, gah müəllimə,
Gah da mühəndisə mən bənzədirdim.
Atamın hər kiçik hərəkətini
Böyük bir həvəslə təqlid edərdim.
“Üzüm tüklənəcək, bəs nə vaxt?” deyə
On dəfə baxardım gündə güzgüyə
Yaşımı deməyə mən utanırdım,
Özümdən böyüyü xoşbəxt sanırdım...
Böyümək istərdim mən gündə bir yaş,
İstərdim tez keçsin aylar, fəsillər,
Həftələr ötdükcə hey yavaş-yavaş,
“Nə yaman ləng keçir” deyərdim, illər...
İllər ləng keçmədi, hər anda illər
Min insan ömründən kam aldı keçdi
Bir zaman gördüm ki, otuz yaşım var,
İllər saçlarıma dən saldı keçdi...
Dəyişir insanda məhəbbət, həvəs,
İllər də ömürdən getmir boş yerə,
Bu gün böyüklərə deyil, nədən bəs,
Qibtəylə baxıram mən kiçiklərə.
Başımız işlərə qarışır yaman
Heç bilmirik axşam nə zaman düşür
Yamyaşıl gördüyün dünənki yarpaq,
Bir də görürsən ki, budaqdan düşür.
İllər çox sürətlə ötür dalbadal
Bir anda dağların qarı sel olur,
Gözümüzü yumub-açınca dərhal,
Həftələr ay olur, aylar il olur.
Min gediş, min gəliş olur bir anda,
Qovur bir-birini sanki nəsillər.
Mən hər təzə ili qarşılayanda,
“Nə yaman tez keçir” deyirəm, illər...
Deyin, hara belə tələsirsiniz?
Sizsiniz ömrümün yelkəni, illər!
Mən sizi qovardım uşaqlığımda,
İndi qovursunuz siz məni, illər!...
Bəxtiyar Vahabzadə
Şeirin təhlili:
"İllər" şeiri insan ömrünün müxtəlif dövrlərində zamanın qavranışındakı dəyişikliyi, uşaqlıqdan yetkinliyə keçidlə yaranan hissləri çox ustalıqla əks etdirən təsirli bir əsərdir.
Şeir, zamanın gedişatını və insanın yaşlandıqca bu gedişata münasibətini olduqca canlı təsvir edir.
Şeirdə mövcud olan gedişat və mövzuları aşağıdakı formada təqdim və izah etmək olar:
1. Uşaqlıq;
İnsanın uşaqlıq dövrü zamanın yavaş axışı və böyümək arzusunun tərənnüm etdiyi dövrdən ibarətdir.
Şeirin ilk bəndləri uşaqlıq illərinin səbirsizliyini və böyümək arzusunu təsvir edir. Kiçik qəhrəman daim boyunu ölçür, böyüklərə həsədlə baxır və onların hərəkətlərini təqlid edir. Bu dövrdə zaman ona çox yavaş gəlir.
2. Səbirsizlik və həvəs;
"Boyumu ölçərdim gündə yüz kərə"
"Qibtəylə baxardım mən böyüklərə".
Uşaq canfəşanlıqla böyümək istəyir, həkim, müəllim, mühəndis olmağı xəyal edir.
3. Yetkinlik əlamətlərinin axtarışı;
"Üzüm tüklənəcək deyə
On dəfə baxardım gündə güzgüyə".
Bu misralar uşağın fiziki böyüməyə canfəşanlığını göstərir.
4. Zamanın ləngliyindən şikayət;
Şeirdə "Nə yaman ləng keçir" deyərdim, illər..." misrası uşaqlıq illərində zamanın uzandığı hissini mükəmməl ifadə edir. Hər ay, hər fəsil ona sonsuzluq kimi gəlir.
5. Zamanın sürətlənməsi və dəyişən həsrət;
Şeirin ikinci hissəsində zamanın qavranışında kəskin dəyişiklik baş verir. Uşaqlıqda ləng keçən illər yetkinlikdə qaçaraq keçir.
6. Zamanın sürəti;
"İllər ləng keçmədi, hər anda illər
Min insan ömründən kam aldı keçdi".
Bu misralar illərin necə sürətlə keçdiyini, hər anın min ömür kimi dolğun olduğunu vurğulayır.
7. Yaşlanma əlamətləri:
Şeirdəki "İllər saçlarıma dən saldı keçdi..." misrası yetkinlik yaşına çatdığını və zamanın fiziki izlər buraxdığını göstərir.
8. Həsrətin tərsinə çevrilməsi;
Uşaqlıqda böyüklərə həsəd aparan qəhrəman, yetkinlikdə kiçiklərə həsədlə baxır:
"Bu gün böyüklərə deyil, nədən bəs,
Qibtəylə baxıram mən kiçiklərə."
Bu, itirilmiş qayğısız uşaqlığa duyulan bir nostalji və yetkinliyin yükü ilə bağlı bir etirafdır.
9. Həyatın məşğuliyyəti;
"Başımız işlərə qarışır yaman
Heç bilmirik axşam nə zaman düşür".
Bu misralar yetkinlikdə zamanın necə məşğuliyyətlər arasında itdiyini, insanın özünü də zamanın axarına buraxdığını göstərir.
10. Təbiət metaforları;
"Yamyaşıl gördüyün dünənki yarpaq,
Bir də görürsən ki, budaqdan düşür".
Bundan əlavə, "Həftələr ay olur, aylar il olur" kimi təbiət obrazları zamanın qəfil və sürətli keçişini çox təsirli şəkildə ifadə edir.
11. Zamanın idarəolunmaz gücü;
Şeirin son bəndləri zamanın idarəolunmaz gücünü və insanın bu axış qarşısındakı acizliyini vurğulayır:
12. Dövrü qavrayış;
Uşaqlıqdakı "Nə yaman ləng keçir" şikayəti, yetkinlikdə "Nə yaman tez keçir" təəssüfünə çevrilir. Bu, zamanın nisbi olduğunu və yaşla birlikdə onun qavranışının dəyişdiyini göstərir.
13. Zamanın personifikasiyası;
Şair illəri canlı bir varlıq kimi təsvir edir: "Sizsiniz ömrümün yelkəni, illər!" və ən güclü sətir olaraq:
"Mən sizi qovardım uşaqlığımda
İndi qovursunuz siz məni, illər!..."
Bu misra illərlə insanın yerinin dəyişdiyini, uşaqlıqda illəri qovmağa çalışan insanın indi illər tərəfindən qovulduğunu, yəni həyatın sonuna doğru getdiyini göstərir.
Şeir dilinin sadəliyi, amma ifadə gücünün dərinliyi ilə oxucuya təsir edir. Hər bir insan öz həyatında bu hissləri yaşadığı üçün şeir ümumbəşəri bir mövzuya toxunur.
Görkəmli şairimizin "İllər" şeiri həm zamanın qaçılmaz axışını, həm də onun insan həyatında yaratdığı dəyişiklikləri dərindən hiss etdirən gözəl bir əsərdir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.11.2025)
