“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Tərcümə saatıdıdr, sizlərə Uliyam Harvinin qısa hekayələri təqdim edilir. Onları ngiliscədən tərcümə etdən BDU-nun Filologiya (ingilis dili və ədəbiyyatı) fakültəsinin 4-cü kurs tələbəsi Alsudur.

 

TƏRCÜMƏ SAATI

QIZMAR AVQUST

U.F. HARVİ

Qısa hekayələr müəllifi Uilyam Frayer Harvi (1885-1937) qorxu və dedektiv janrının görkəmli nümayəndəsidir.  O, varlı kvaker ailəsindən olub, Oksfordda tibb təhsili alıb. Birinci Dünya müharibəsi illərində Təcili Yardım Bölməsində xidmət edib, sonra Kral Donanmasında cərrah-leytenant vəzifəsinədək yüksəlib. Xilasetmə əməliyyatı zamanı ağciyərində problem yaranıb, ömrünün axrına qədər səhhətində narahatlıqlardan əziyyət çəkib.  Buna baxmayaraq, Harvi yaradıcılığa davam edib,  qotik üslubda nümunələr yaradıb. İlk hekayələr kitabı “Gecəyarısı evi” (1910) olub.

“Qızmar avqust” (1910) və “Beşbarmaqlı bədheybət” (1919) hekayələri isə kiçik şedevrlər sayılır.                                       

                                      ***

 

Feniston-Roud, Klephem

20 avqust, 190--.

Həyatımın ən əlamətdar gününü hadisələr hələ yaddaşımda təzə ikən, mümkün qədər aydın şəkildə kağıza köçürmək istəyirəm.

Əvvəlcə onu deyim ki, adım Ceyms Klarens Vitenkroftdur.

Qırx yaşım var, tam sağlam adamam, ömrümdə bir gün də xəstəlik nədir, bilməmişəm.

Peşəm rəssamlıqdır, çox uğurlu olmasam da, ağ-qara rəsmlərimdən ehtiyaclarımı ödəyəcək qədər gəlir əldə edirəm.

Yeganə yaxın qohumum – bacım 5 il qabaq ölüb, buna görə də tam müstəqiləm. Bu gün saat 9-da səhər yeməyi yedim, qəzetə göz gəzdirdikdən sonra qəlyanımı yandırıb karandaşım üçün bir ideya tapmaq ümidiylə beynimə sərbəstlik verdim.

Qapı-pəncərə açıq olsa da, otaq boğucu dərəcədə isti idi. Elə qərara gəlmişdim ki, ətrafdakı ən sərin və rahat yer ümumi üzgüçülük hovuzunun axırıdır, ağlıma, nəhayət, ideya gəldi.

Dərhal karandaşı götürüb çəkməyə başladım. Necə aludə oldumsa, nahar yeməyinə də əl vurmadım və yalnız Müqəddəs İuda  kilsəsinin saatı dördü vuranda dayandım.

Belə tələsik çəkilmiş eskizin yekun halı, əmin idim ki, indiyə qədərki işlərimin ən yaxşısı idi. Orada hakim hökm oxuyandan  dərhal sonra məhkəmə kürsüsündəki  cinayətkar təsvir olunmuşdu. O, kök, həddindən artıq yekəpər idi. Çənəsinin  ətrafında əti qat-qat sallanır, qalın, qısa boynunu qırışdırırdı. O, təmiz təraş olunmuşdu, (bəlkə də, bir neçə gün öncə tam təmiz təraş olunmalı idi, deməliyəm) və az qala, keçəl idi. O, kürsüdə dayanmış, qısa, kobud barmaqları ilə kürsü dirəyini sıxaraq düz qabağa baxırdı. Onun üz ifadəsi qorxudan daha çox, tam qəti məğlubiyyət təəssüratı yaradırdı.

Kişi heç də o nəhəng cüssəni daşıya biləcək qədər güclü görünmürdü.

Eskizi bükdüm və səbəbini bilmədən cibimə qoydum. Sonra isə yaxşı bir işin uğurla görülməsinin verdiyi o nadir xoşbəxtlik hissi ilə evdən çıxdım.

Hesab edirəm ki, evdən Trentona getmək niyyəti ilə çıxmışdım, çünki Litton küçəsi ilə irəlilədiyim və yeni tramvay xətlərində kişilərin işlədiyi təpənin dibində Gilkrist yolu ilə sağa döndüyüm yadımdadır.

Ondan sonra hara getdiyim barədə çox solğun xatirələrim var. Tam fərqində olduğum isə tozlu asfalt səkidən qalxan və az qala toxunulası qədər hiss olunan dəhşətli istilik idi. Qürubda aşağıdan asılmış mis rəngli nəhəng bulud yığınlarının vəd etdiyi ildırımı səbirsizliklə gözləyirdim.

Təxminən beş-altı mil getmiş olardım ki, balaca bir oğlan saatı soruşaraq məni düşüncələrimdən ayırdı.

Saat yeddiyə iyirmi dəqiqə qalırdı.

O uşaq  uzaqlaşandan sonra harada olduğumu müəyyənləşdirmək qərarına gəldim. Gördüm ki, bir həyətə açılan darvazanın qarşısında dayanmışam. Həyətin kənarlarını qurumuş torpaq zolağı əhatə etmiş, burada bənövşələr və al-qırmızı ətirşahlar açmışdı. Girişin üstündə bir lövhə vardı, üzərində belə yazılmışdı:  

 

“CHS.ATKİNSON. QƏBİR DAŞI DÜZƏLDƏN

İNGİLİS VƏ İTALYAN MƏRMƏRİ USTASI”

 

Ustanın həyətindən şən bir fit səsi, çəkic zərbələri və daşa dəyən poladın sərt səsi gəlirdi.

Ani bir impulsla içəri girdim.

Arxası mənə sarı bir adam naxışlı mərmər lövhə üzərində işləyirdi. Addımlarımı eşidincə çevrildi və mən yerimdəcə donub qaldım.

Bu, bayaq rəsmini çəkdiyim, şəkli hələ də cibimdə olan adam idi.

Yekəpər, yöndəmsiz bədən quruluşu olan bu adam orada oturub başından axan tərini qırmızı ipək dəsmalla silirdi. Amma üzü eyni olsa da, ifadə tamamilə fərqliydi.

O sanki köhnə dostunu görmüş kimi gülümsədi və əlimi sıxdı.

İçəri girdiyim üçün üzr istədim.

“Çöldə hər şey həm isti, həm də hədsiz parıltılıdır”, dedim. “Bura isə səhranın ortasında vadiyə bənzəyir”.

“Vadi barədə bir şey deyə bilmərəm” – deyə cavab verdi, “amma həqiqətən, cəhənnəm istisi var. Əyləşin, cənab”.

         O, üzərində işlədiyi qəbir daşının ucunu göstərdi və mən oturdum.

“Əlinizdəki əla daş parçasıdır ha!” – dedim.

Başını yellədi. “Bir tərəfdən elədir” – cavab verdi, – “bax, bu səthi istədiyin qədər gözəldir, amma arxa tərəfində böyük bir çat var – siz isə çətin ki, fərqinə varasınız. Mən belə mərmərlə heç vaxt əsl yaxşı bir iş görə bilməzdim. Belə yay vaxtı isə heç nə olmur, bu cür istiyə dözür, amma qış gələndə bax gör nə olur. Daşın nöqsanlarını şaxta kimi üzə çıxaran ayrı heç nə yoxdur”.

“Onda bu nə üçündür?” – deyə soruşdum.

Kişi qəhqəhə çəkdi.

“Desəm, inanmazsınız – amma sərgi üçündür. Bəli, düz deyirəm. Rəssamların sərgisi olur, baqqalın da, qəssabın da; bizim də olur. Qəbir daşları ilə bağlı olan ən son xırda şeylərin hamısının, yəni”.

O, mərmərdən danışmağa davam etdi – hansının küləyə və yağışa daha yaxşı dözdüyünü, hansının üzərində işləməyin daha asan olduğunu deyirdi; sonra bağından və aldığı yeni qərənfil növündən danışdı. Hər iki dəqiqədən bir alətlərini yerə qoyur, parıldayan başını silir və istiyə söyürdü.

Mən az danışırdım, çünki narahatlıq hiss edirdim. Bu adamla rastlaşmağım mənə nəsə qeyri-təbii, qəribə gəlirdi.

Əvvəlcə özümə təlqin etməyə çalışdım ki, onu daha əvvəl görmüşəm, tanımadığım bu üz yaddaşımın hansısa uzaq künc-bucağında yer tutub. Amma anlayırdım ki, bu, sadəcə, özümü aldatmaqdan başqa bir şey deyil.

Cənab Atkinson işini bitirdi, yerə tüpürdü və rahat bir ah çəkərək ayağa qalxdı.

“Baxın! Sizcə, necə alınıb?” – deyə aşkar bir qürurla söylədi. İlk dəfə oxuyacağım yazı belə idi:

 

CEYMS KLARENS UİTENKROFTUN

MÜQƏDDƏS XATİRƏSİNƏ

 

DOĞULUB: 18 YANVAR 1860

ANİDƏN VƏFAT EDİB: 20 AVQUST  190 -

“Həyatın ortasında ölümlə üz-üzəyik”.

 

Bir müddət sakitcə oturdum. Sonra isə onurğamdan soyuq titrəmə keçdi. Ondan bu adı harda gördüyünü soruşdum.

“Mən bunu heç harda görməmişəm” deyə Mister Atkinson cavab verdi. “Mənə ad lazım idi, mən də ilk ağlıma gələni yazdım elə. Niyə soruşurdunuz ki?”

“Qəribə təsadüfdür, çünki bu, mənim adımdır”.

O, alçaq səslə uzun fit çaldı.

“Bəs tarixlər?”

“Ancaq birinə cavab verə bilərəm ki, o da düzdür”.

“İşə bax da!” - dedi.

Ancaq o, məndən də az bilirdi. Ona səhərki eskizim barədə danışdıqdan sonra cibimdən çıxarıb göstərdim. Baxdıqca üzünün ifadəsi dəyişərək çəkdiyim adamın üzünə get-gedə daha çox oxşayırdı.

“Elə dünən yox, srağagün” – o dedi, Mariaya deyirdim ki, ruhlar mövcud deyil”.

Heç birimiz ruh görməmişdik, amma nəyə eyham vurduğunu başa düşürdüm.

“Siz, yəqin ki, adımı eşitmişiniz” – dedim.

“Siz də, yəqin, məni hardasa görmüsünüz, yadınızdan çıxıb. Keçən iyulda dənizkənarı Klaktonda olmamısınız?”

Heç vaxt ora getməmişdim. Bir müddət sakit qaldıq. Hər ikimiz eyni şeyə – qəbir daşındakı iki tarixə baxırdıq. Onlardan biri düz gəlirdi.

“Gəlin içəri keçək, bir az şam edək” – dedi cənab Atkinson.

Onun arvadı kənddə böyüyən adamın yanaqları kimi qıpqırmızı yanaqlı, balaca, şən bir qadın idi. Əri məni rəssam dostu kimi təqdim etdi. Nəticə isə elə də xoş olmadı, çünki sardina və vəzəri süfrədən yığışdırıldıqdan sonra qadın Doré İncili çıxartdı və mən yarım saatdan çox oturub heyranlığımı ifadə etməli oldum.

Çölə çıxanda gördüm ki, Atkinson qəbir daşında oturub siqaret çəkir.

Biz qaldığımız yerdən söhbətimizə davam etdik. “Soruşduğuma görə bağışlayın”, – dedim, – “amma məhkəmədə təqsirli bilinəcəyiniz  nəsə eləmisinizmi?”

Başını yellədi. “Müflis olmamışam, işim kifayət qədər yaxşı gedir. Üç il əvvəl Milad bayramında bəzi gözətçilərə hinduşka vermişdim, amma başqa bir şey yadıma düşmür. Onlar da kiçik idi”, – deyə fikrini tamamladı.

O ayağa qalxdı, eyvandan bir su qabı gətirdi və gülləri sulamağa başladı. “İsti havalarda gündə iki dəfə mütəmadi sulayıram”,  – dedi, – “amma bəzən istilik aralarındakı həssasları məhv edir. Qıcılar... Allah bilir, onlar heç dözə bilməzlər. Harada yaşayırsınız?”

Mən ona ünvanımı dedim. Evə qayıtmaq üçün sürətli addımlarla bir saatlıq yol vardı.

“Vəziyyət belədir”, – dedi, – “gəlin açıq danışaq. Əgər bu gecə evə getsəniz, hər cür qəza ehtimalını qəbul edirsiniz. Sizi araba əzə bilər, yolda banan qabığı və portağal qabığı ola bilər, düşmüş nərdivanları da unutmayaq”.

O, qeyri-mümkün şeylərdən o qədər ciddi danışırdı ki, bu, altı saat əvvəl gülünc görünərdi. Amma mən gülmədim.

“Ən yaxşısı budur”, – deyə davam etdi, – “siz burada gecə saat on ikiyə qədər qalasınız. Yuxarı çıxarıq, siqaret çəkərik, bəlkə, içəridə bir az sərin olar”.

Təəccüblü şəkildə razılaşdım.

...Biz çardağın altındakı uzun və alçaq bir otaqda oturmuşuq. Atkinson arvadını yatmağa göndərib. Özü isə siqarımdan birini çəkə-çəkə kəsici alətlərini yağdaşın üstündə itiləməklə məşğuldur.

Hava ildırımla dolu kimidir. Mən bu qeydləri açıq pəncərənin qarşısında, sınıq-salxaq bir masanın üstündə yazıram.

Masanın ayağı qırılıb və Atkinson – alətlərlə yaxşı iş görənə oxşayır – oyma bıçağını itiləyib bitirən kimi onu təmir etməyə başlayacaq.

Artıq saat on birdən keçib. Mən bir saatdan az müddətə buradan gedəcəyəm.

Amma istilik boğucudur.

İnsanı dəli etməyə bəs edər.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.09.2025)