Rəqsanə Babayeva, rejissor, yazıçı. “Ədəbiyyatvə İncəsənət” üçün

Bir vaxtlar hər şeiri ilə cəmiyyətin nəbzini tutan, xalqın ağrılarını, sevinclərini, ümidlərini özündə cəmləyən Azərbaycan poeziyası bu gün hansı mərhələdən keçir?

Əgər ədəbiyyat cəmiyyətin güzgüsüdürsə, bu gün həmin güzgüyə baxanda nə görürük? Qafiyəyə çevrilmiş emosiya yığınımı? Vizual effektli, ancaq ruhsuz misralarmı? Yoxsa özünü şair adlandıran, amma sözün məsuliyyətini duymayan bir nəslin yüksəlişini?

“Söz” mübarək olanda poeziya yaranır

Poeziya – sadəcə yazılmış misralar deyil. O, dilin ruhudur, xalqın düşüncə modelidir, zamanın içində donmuş bir iç səsdir. Nizaminin, Xaqaninin, Füzulinin, daha sonra Vurğunun, Məmməd Arazın, Bəxtiyar Vahabzadənin poeziyası təkcə ədəbiyyat deyil, eyni zamanda milli kimliyin ifadəsidir.

Bu şairlər üçün forma və məzmun ayrılmaz bütöv idi. Onlar sözü həm işlədirdilər, həm yaşadırdılar. Bu gün isə çox zaman bu iki element – forma və məzmun – bir-birinə qarşı mübarizədədir. Təəssüf ki, bir çox hallarda məzmun bu mübarizədə məğlub olur.

Şeirin “vizuallaşması”: poetik güc, yoxsa estetika illüziyası?

Sosial şəbəkələrdə yayılan şeirlərə diqqət yetirək. Gözəl fon, emosional səs, qalın şriftlərlə yazılmış sözlər... və bəzən içində heç bir fikir dərinliyi, bədii təsvir, fəlsəfi yük yoxdur. İnsanların bəyəndiyi “şeirlər” çox zaman bir-iki romantik cümlənin qafiyəli düzülüşündən ibarətdir.

Bu şeirlərin əksəriyyəti oxucunu düşündürmək yox, təsir etmək məqsədi güdür. Poeziya isə təkcə hiss etdirmək deyil, həm də düşündürmək sənətidir.

Forma ilə oynamaq poeziya yaratmır

Bəzi “müasir” şairlər üçün sərbəst vəzn yazmaq – sərbəst düşünmək deməkdir. Amma sərbəstlik məsuliyyətsizlik deyil. Heç bir vəznə, heç bir qafiyəyə sığmayan “şeirlər” oxuyuruq – nə ritm var, nə harmoniya, nə də daxili intizam. Sadəcə sözlər düzülüb və müəllif özünü poeziyanın yeniləyicisi sayır.

Əgər şeir yalnız forma ilə seçilirsə, onda o, incəsənət yox, eksperimentdir. Poeziya isə eksperimentlərə dözümlü deyil – o ya var, ya da yoxdur.

Yeni nəsil şairlər: Axtarışdamı, yoxsa özündənrazılıqda?

Müasirpoeziyadadəyərliimzalardavar. yenidövrünestetikyükünü daşıyırlar. Onlar üçünformavə məzmunqarşı-qarşıyadeyil – birləşir, sintezolunur. Onlarpoeziyanı “populyarolmaq” vasitəsinə çevirmədənyazırlar. Və bu, şairlikdir.

Ammadigərtərəfdə – populyarlıqxətrinə yazanlar, sosialmediadareaksiyayığmaq üçün şeirə bürünənstatuslarvar. Bu, poeziyanınadındanistifadədir, ammapoeziyadeyil.

Tənqidsusursa, keyfiyyətazalır

Ədəbitənqidbugünpoeziyadayoxkimidir. Heç kim şairitənqidetməkistəmir, çünkiyaonu “qısqanmaqda” ittihamedəcəklər, yadasosialmediadalinç olunacaq. Ammatənqidsizədəbiyyat – gözü bağlı kompasdır.

Əsltənqid – yıxmaqyox, yöngöstərməkdir. Bizklassiklərə buqədərborcluyuqsa, onlarınruhunuyaşatmaq üçüntənqidimühitinbərpası vacibdir.

Poeziyaxalqındilinə düşməlidir

Bəzəndeyirlər: “Şeirxalq üçünyazılmalıdır.” Doğrudur. Ammabuodeməkdeyilki, şeirxalqınədəbizövqünü aşağı salmaqbahasınasadələşdirilməlidir. Xalqındüşüncəsiyüksəlməlidir – poeziyaonuyuxarı çəkməlidir, aşağı yox.

Poeziya – xalqınruhunundanışansəsidir. Osəsyüksəldikcə, cəmiyyətdə qalxar.

Nəticə: Mətnyox, mənaqalacaq

Gələcəkdə bugünyazılanyüzlərlə misraunudulacaq. Ammaiçində məzmunolan, düşüncə olan, ruholan şeirləryaşayacaq.

Poeziya – yazı deyil, niyyətinsəsidir. Niyyətsafdırsa, misrayaşayar.

“Ədəbiyyatvə incəsənət”

(20.08.2025)

\