Şəhla Rəvan,
Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrindən biri barədə qısa ədəbi təhlillərimi qələmə almaq və onu B.Vahabzadə poeziyasının heyranları ilə bölüşmək istəyirəm...
ÜRƏK
Ürək odur daim yana,
Od püskürə alovlana.
Od vermirsə qəlbə, cana
Demək o heç ürək deyil.
O heç mənə gərək deyil.
Əgər ki, sevinib gülmür,
Döyüntüsün heç kim bilmir,
Çırpıntısı eşidilmir
Demək o, heç ürək deyil.
O heç mənə gərək deyil.
Vətəniyçün lazım gəlsə
Polad kimi gərilməsə,
Torpağına sərilməsə
Demək o heç ürək deyil.
O heç mənə gərək deyil.
Neyləyirəm o ürəyi-
Yox arzusu bir diləyi!?
Bacarmırsa o sevməyi
Demək o heç ürək deyil.
O heç mənə gərək deyil!
(Bəxtiyar Vahabzadə)
Şeirin təhlili:
Bəxtiyar Vahabzadənin "Ürək" şeiri adından da göründüyü kimi insanın ən vacib orqanlarından biri olan ürəyi fiziki mənasından kənar simvolik və fəlsəfi bir müstəvidə təhlil edir. Şair ürəyi yalnız qan dövranını təmin edən bir orqan kimi deyil, həm də insanlığın, vətənpərvərliyin, sevginin və həyat eşqinin mərkəzi kimi qələmə alır.
Şeirin hər bəndi "Demək o heç ürək deyil, O heç mənə gərək deyil" nəqəratı ilə bitərək, şairin ürəyə verdiyi dəyərləri vurğulayır və onu bu dəyərlərdən məhrum olan varlıqlardan ayırır.
Mövzu və ana fikir
Şeirin əsas mövzusu həqiqi ürəyin mahiyyəti və funksiyalarıdır. Şairə görə ürək sadəcə bioloji bir orqan deyil; o, hisslərin, duyğuların, idealların və əməllərin mərkəzidir. Ana fikir isə budur ki, ürək daima coşğun, sevən, vətənpərvər və arzularla dolu olmalıdır, əks halda o, öz funksiyasını itirir və həqiqi bir "ürək" sayılmır.
Bu qısa izahlardan sonra şeirin bəndlərinin təhlilinə keçirik:
Birinci bənd:
Şeir ürəyin alovlu və coşqun olması ilə başlayır: Mənəvi alov və ehtiras...
Şeirin ilk bəndində ürəyin daim yanması, od püskürməsi və alovlanması vacibliyi qeyd olunur:
"Ürək odur daim yana,
Od püskürə alovlana".
Bu misralar ürəyin cansıxıcı, passiv deyil, əksinə, həyat enerjisi ilə dolu olması gərəkdiyini göstərir. Əgər ürək qəlbə və cana od vermirsə, yəni həyat eşqi, stimul bəxş etmirsə, o, həqiqi bir ürək deyil.
İkinci bənd:
Bu bənddə duyğu və hissiyyatın əhəmiyyəti vurğulanır…
İkinci bənddə şair ürəyin sevinib gülməsi, döyüntüsünün bilinməsi və çırpıntısının eşidilməsi üzərində dayanır bu bənddə ürəyin emosional tərəfi vurğulanır. Ürək sevinib gülməlidir, onun döyüntüsü və çırpıntısı başqaları tərəfindən hiss olunmalıdır. Yəni, insan ürəyi hissləri büruzə verməli, empatiyalı olmalı və ətrafına təsir etməlidir. Təcrid olunmuş, hissiz bir ürək şair üçün dəyərsizdir.
Üçüncü bənd:
Burada vətən sevgisi və fədakarlıqdan söz açılır…
Mənə görə, şeirin ən güclü bəndlərindən biri üçüncü bənddir. Şair bu bənddə vətənpərvərlik duyğusunu ürəyin ən vacib xüsusiyyətlərindən biri kimi qeyd edir.
"Vətən üçün lazım gəlsə
Polad kimi gərilməsə"…
Torpağına sərilməsə" misraları ürəyin vətən uğrunda fədakarlığa, qurban getməyə hazır olmasını tələb edir. Bu, vətənpərvərlik, fədakarlıq və vətən uğrunda canından keçməyə hazır olmaq hissinin təcəssümüdür.
Şair bildirir ki, əgər ürək vətənə xidmət etməyə hazır deyilsə, onun uğrunda mübarizə aparmırsa, bu əsl ürək deyil. Vətən sevgisi ilə döyünməyən, lazım gəldikdə vətən uğrunda mübarizə aparmayan ürək, şairin gözündə mənasızdır. Düşünürəm ki, bu bənd Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığında tez-tez rast gəlinən vətəndaşlıq mövqeyinin bariz nümunəsidir.
Dördüncü bənd:
Şeirin bu bəndində isə arzu, dilək və sevgidən söz açılır…
Son bənddə şair ürəyin arzular, diləklər və sevgi ilə dolu olması gərəkdiyini vurğulayır.
"Neyləyirəm o ürəyi-
Yox arzusu bir diləyi!?
Bacarmırsa o sevməyi" misraları ürəyin passivliyini, həyat məqsədi və sevgidən məhrum olmasını tənqid edir. Sevməyi bacarmayan ürək, şairə görə, həqiqətən də ürək deyil. Bu bənd şeirin ümumi ideyasını tamamlayır: ürək yalnız bioloji yox, həm də mənəvi və emosional bir varlıqdır. Ürək arzuların, istəklərin və ən əsası sevginin mənbəyidir. Əgər bir ürək sevməyi bacarmırsa - istər insanlara, istər vətənə, istərsə də həyata qarşı olsun - o zaman o ürəyin varlığı mənasızdır. Bu, sevginin insan həyatının mərkəzində duran ən əsas dəyər olduğunu vurğulayır.
Bədii xüsusiyyətlər:
Görkəmli şairin "Ürək" adlı məlum şeirinin bir sıra xüsusiyyətləri vardır. Onlar aşağıdakılardan ibarətdir:
1. Nəqarət (Rədif):
"Demək o heç ürək deyil
O heç mənə gərək deyil" nəqəratı şeirə ritm və musiqilik verir, hər bəndin əsas fikrini möhkəmləndirir və şairin vurğuladığı dəyərləri oxucunun hafizəsinə həkk edir.
2. Təkrirlər: "Od püskürə alovlana" "Vətəniyçün lazım gəlsə" və "Polad kimi gərilməsə" kimi ifadələrin leksik-semantik təkrarları fikri gücləndirir.
3. Müqayisələr və metaforlar: Şeirdə ürəyin "od püskürməsi" "alovlanması" və "polad kimi gərilməsi" ifadələri ürəyin dinamikliyini, gücünü və müqavimətini əyani şəkildə təsvir edir. Ürəyin vətən torpağına "sərilməsi" isə fədakarlığın ən yüksək dərəcəsini bildirən güclü bir metaforadır.
4. Sadə və aydın dil: Vahabzadə şeirdə sadə və anlaşıqlı dildən istifadə edir ki, bu da onun mesajının geniş kütlələrə çatmasına imkan verir.
5. Həcmli vurğular: Şair hər bənddə ürəyin fərqli bir funksiyasını vurğulayır, bu da şeirin strukturuna ardıcıllıq və sistemlilik gətirir.
Nəticə:
"Ürək" şeiri mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin insanpərvər, vətənpərvər və idealist mövqeyinin poetik ifadəsidir. Şair bu şeirlə oxucuya yalnız fiziki olaraq deyil, həm də mənəvi və ruhən yaşamağın vacibliyini çatdırır. O, ürəyin coşqun, sevən, fədakar və arzulu olması gərəkdiyini vurğulayır. Şeir, həyatın mənasını dərk etmək, ətrafdakı dünyaya qarşı laqeyd olmamaq və vətənpərvərlik ruhunda böyümək üçün bir çağırışdır.
"Ürək" şeiri, həm də Vahabzadənin yaradıcılığının əsas xəttini təşkil edən mənəvi dəyərlərin və milli ruhun tərənnümünə gözəl bir nümunədir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(15.08.2025)
