Nizami Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dəlinin biriydi rəssamabənzər,

cığıra baxaraq ağac çəkirdi,

ağaca baxaraq cığır çək, dedim.”

Ağac: canlılıq, böyümə, daxili köklər...

Bu o deməkdir ki, sənətkar adi, təkrarlanan həyat səhnəsindən bir “ruh mənzərəsi” çıxarır. Cığır, bir səthdir. Ağac isə, kökləri olan bir mahiyyət.

Van Qoq da bu idi — adi təbiət mənzərələrini çəkirdi, amma onları “eşidilən şəkillərə” çevirirdi.

“Ağaca baxaraq cığır çək, dedim” — sənətə yön verilən məsləhət Təklifin, ya da etirazın təqdimi

Ya sənətçiyə yön verir: “daxilinə deyil, çölə bax, sənətkarlığını real istiqamətə yönəlt.”

Ya da ironikdir: sən “ağaca baxıb cığır çək” yəni içindəki dərinlikdən zahiri bir yol düzəlt, bu isə mənasızlıqdır.

Burada şair həm Van Qoqun sənətinə bələd olduğunu, həm də ona “təəccüblə baxdığını” göstərir. Bu da müasir insanın klassik dahiliyin qarşısında çaşqınlığını ifadə edir.

Motivin genişləndirilməsi — Yolçu və Yol

Bu bənd şeirdəki digər obrazlarla da əlaqəlidir:

Dərviş, yolçu, ağacdan asılmış adam, araba, cığır, çəkilmiş və ya silinmiş yollar

Bunların hamısı həyatın mənası, istiqaməti, daxili və xarici yol arasında ziddiyyət motivini gücləndirir. Van Qoqun burada təmsil etdiyi ruh — “öz yolunu çəkən” insandır.

Yəni başqalarının cığırla getdiyi yerdə, o cığırı özü çəkir.

Rauf Ranın poetik niyyəti nə ola bilər?

Van Qoqa açıq istinad vermir — bu, adi oxucu üçün əcaib bir dəli rəssamdır.

Amma sənətə və poeziyaya bələd biri üçün bu, “ağrıdan forma doğuran sənətkarın” obrazıdır.

Rauf Ra da sanki özünü də onunla müqayisə edir, amma fərqli yol seçir: “mən sənə dedim, ağaca baxaraq cığır çək.”

Bu isə şübhə, ikilik, qərarsızlıq və təklif kimi görünür.

Bu 3 misralıq bənd — şeirin ən fəlsəfi və intertekstual hissəsidir. Burada:

Van Qoqun ruhu dolaşır,

Sənətə yanaşma tərzləri mübahisə olunur,

Daxili və zahiri yol dilemması qurulur.

Bu bənd bir növ sənət və həyat arasındakı sərhədi sorğulayan bir "poetik manifest" kimidir. Həm şairin sənətə baxışını göstərir, həm də oxucunu bu baxışı sorğulamağa dəvət edir.

Belə, bu qədər...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.08.2025)