Şəhla Rəvan,

Cəlilabad rayon Göytəpə şəhər şəhid Vasif Hüseynov adına 2 N-li ümumtəhsil tam orta məktəbnin direktoru, filoloq, ədəbi təhlilçi və tənqidçi, şair. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın Xalq şairi mərhum Bəxtiyar Vahabzadənin (1925-2009) xatirəsini əziz tutmaq və 100 illik yubileyinə ədəbi töhfə olaraq onun poeziya nümunələrinin təhlilini davam etdiririk. Bu dəfə görkəmli şairimizin daha bir şerini təhlil etmək və onu B.Vahabzadə poeziyasının vurğunları ilə bölüşmək istəyirəm...

ƏL AÇDIQ GÖYLƏRƏ

Nə vaxtdan ölçüldü vaxt, zaman ilə?

Dünya gözəlləşdi ilk insan ilə.

İnsan sonsuz eşqin qadir səsidir,

Allahın yerdəki xəlifəsidir.

Bir yerdə həyatın zövqünü daddıq,

Çalışdıq, gecəni gündüzə qatdıq.

Allahın verdiyi ağlın gücüylə

Bomboş yer üstündə dünya yaratdıq.

Biz uca göylərdən gəldiyimizdən,

Sığmadıq hüdudu bilinən yerə.

Dünya dərdimizi sormadı bizdən,

Əl açdı imdadçün insan göylərə.

Şeirin təhlili:

Görkəmli şair Bəxtiyar Vahabzadənin "Əl açdıq göylərə" şeiri insanın dünyadakı varlığını, inkişafını və mənəvi axtarışlarını təsvir edən üç bənddən ibarətdir.

Birinci bənd: İnsanın yaranışı və əhəmiyyəti;

Şeir zamanın, vaxtın ölçülməsi ilə başlayır və dünyanın insanın yaranışı ilə gözəlləşdiyini vurğulayır. Bu, insanın kainatdakı yerinin və onun varlığının təbiətə, dünyaya bir gözəllik, məna qatdığı fikrini ifadə edir. İnsan "sonsuz eşqin qadir səsidir" və "Allahın yerdəki xəlifəsidir" kimi təqdim olunur. Bu misralar insanın ilahi bir mahiyyətə sahib olduğunu, Allahın iradəsini və sevgisini yer üzündə təmsil etdiyini göstərir. Burada insanın mənəvi dəyəri və ilahi ilə əlaqəsi ön plana çıxarılır.

İkinci bənd: insanın fəaliyyəti və yaradıcılığı;

İkinci bənddə insanın dünyadakı fəaliyyəti və yaratma gücü təsvir olunur. İnsanlar həyatın zövqünü birlikdə dadmış, gecə-gündüz çalışaraq səy göstərmişlər.

"Allahın verdiyi ağlın gücüylə

Bomboş yer üstündə dünya yaratdıq".

Bu misralar insan ağlının və zəkasının gücünü vurğulayır. Bu insanın təkcə mövcud olmaqla kifayətlənməyib, həm də ətrafını öz ehtiyaclarına və istəklərinə uyğun formalaşdıra bildiyini, yəni yaradıcı bir varlıq olduğunu göstərir.

Üçüncü bənd: mənəvi baxış və ilahi əlaqə...

Üçüncü bənd şeirin mənəvi dərinliyini artıran əsas hissədir:

"Biz uca göylərdən gəldiyimizdən

Sığmadıq hüdudu bilinən yerə".

Məlum misralar insanın fiziki varlığından daha böyük bir ruha sahib olduğunu ifadə edir. İnsan nə qədər dünyada yaşasa da, onun ruhu göylərə, ilahi aləmə bağlıdır və dünya onun dərdlərinə tam cavab verə bilmir.

"Dünya dərdimizi sormadı bizdən,

Əl açdı imdadçün insan göylərə".

Şeirin bu misraları isə insanın mənəvi boşluğunu, təsəllini və köməyi dünyəvi deyil, ilahi gücdə axtardığını göstərir. Bu, insanın çətinliklər qarşısında Tanrıya üz tutmasını, dualar etməsini və mənəvi dəstək aramasını simvolizə edir. Şeirin adı olan "Əl açdıq göylərə" ifadəsi də məhz bu dualılığı və ümidi təcəssüm etdirir.

Əsas temalar

Şeirdə mövcud olan əsas temalar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. İnsanın ilahi mənşəyi və mövqeyi: Şeir insanın sadəcə bioloji bir varlıq deyil, ilahi eşqin təzahürü və Allahın xəlifəsi olduğunu vurğulayır.

2. İnsanın zəhməti və yaradıcılığı: İnsan ağılının və əməyinin dünyanı necə formalaşdırdığı və abadlaşdırdığı təsvir edilir.

3. Maddi və mənəvi dünyanın fərqi: Şeir insanın ruhunun maddi dünyanın hüdudlarına sığmadığını, onun daha uca bir mənşəyə sahib olduğunu göstərir.

4. Tanrıya sığınmaq və dua: Ən çətin anlarda insanın yeganə çarəsi və sığınacaq yeri olaraq ilahi gücə (Tanrıya) üz tutması mövzusu önə çıxır.

"Əl açdıq göylərə" Bəxtiyar Vahabzadənin fəlsəfi dərinliyini, insan və Yaradan arasındakı əlaqəyə verdiyi önəmi açıq şəkildə nümayiş etdirir. Şeir insanın həm maddi, həm də mənəvi ehtiyaclarını və son olaraq mənəvi təskinliyi harada tapdığını ustalıqla qələmə alır.

Bədii xüsusiyyətlər

Təqdim edilmiş bu şeirdə bir sıra bədii xüsusiyyətlər mövcuddur:

1. Epitetlər;

Şeirdə təsvir olunan varlıqların xüsusiyyətlərini daha dolğun ifadə etmək üçün epitetlərdən istifadə olunur. Məsələn, "sonsuz eşqin qadir səsidir" ifadəsində "qadir" sözü, "Bomboş yer üstündə" ifadəsində "bomboş" sözü epitetlərə nümunədir.

2. Mübaliğə (hiperbola);

Bəzi ifadələrdə təsir gücünü artırmaq üçün mübaliğəyə yol verilib. Məsələn, "gecəni gündüzə qatdıq" ifadəsi işgüzarlığı və zəhməti vurğulamaq üçün mübaliğəli şəkildə ifadə edilib.

3. Metaforalar;

Şeirdə mücərrəd fikirləri daha konkret şəkildə ifadə etmək üçün metaforalardan istifadə olunur. Məsələn, "İnsan sonsuz eşqin qadir səsidir, Tanrının yerdəki xəlifəsidir" ifadəsində insan Tanrının bir təzahürü, nümayəndəsi kimi təqdim edilir.

4. Bənzətmələr;

Şeirdə aşkar bənzətmələr olmasa da, bəzi ifadələrdə gizli bənzətmələr hiss olunur. Məsələn, "Dünya dərdimizi sormadı bizdən, Əl açdı imdadçün insan göylərə" misralarında insanın çətinliklər qarşısında göylərə üz tutması, ilahi gücdən kömək umması təsvir edilir.

5. İnsanlaşdırma (personifikasiya):

"Dünya dərdimizi sormadı bizdən" ifadəsində dünyaya insana xas olan "sormaq" xüsusiyyəti aid edilir ki, bu da insanlaşdırmaya nümunədir.

6. Ritorik suallar;

Şeir "Nə vaxtdan ölçüldü vaxt, zaman ilə?" kimi ritorik sualla başlayır. Bu sual cavab tələb etməsə də, oxucunu düşünməyə sövq edir və şeirin fəlsəfi dərinliyini artırır.

7. Dini-fəlsəfi motivlər;

Şeirin əsasında dini və fəlsəfi düşüncələr dayanır. İnsanın yaradılışı, Tanrı ilə əlaqəsi, dünyanın mənası, insanın dünyadakı yeri və missiyası kimi mövzular önə çəkilir. "Allahın yerdəki xəlifəsidir", "Biz uca göylərdən gəldiyimizdən" kimi ifadələr bu motivləri gücləndirir.

8. Alliterasiya və assonans:

Şeirin ahəngini təmin edən, oxunuşunu zənginləşdirən daxili qafiyə və səslənmələr mövcuddur. Məsələn, "vaxt", "zaman" sözlərindəki "a" səsi, "eşqin", "qadir" sözlərindəki səs yığımı buna nümunədir.

Bu bədii xüsusiyyətlər şeirin ideyasını daha təsirli şəkildə çatdırmağa, oxucunun hisslərinə toxunmağa və əsərə bədii dəyər qatmağa xidmət edir.

Nəticə:

Şeir bütövlükdə insanın dünyadakı dual təbiətini - həm fiziki olaraq dünyada varlığını davam etdirən, yaradan, həm də mənəvi cəhətdən ilahi ilə bağlı olan, kömək və təsəlli üçün göylərə üz tutan bir varlıq olduğunu gözəl şəkildə ifadə edir.

Şair insanın varlığını, yaradıcılığını və mənəvi axtarışlarını lirik bir dillə oxucuya çatdırır. Bu şeir insanın kainatdakı yerini, ilahi ilə əlaqəsini və mənəvi ehtiyaclarını dərindən hiss etdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.09.2025)